Ηθική του μέτρου και συνείδηση του παρόντος: Για την ποίηση του Γιώργου Δουατζή

Πρώτη δημοσίευση στα Ιταλικά, στο διαδικτυακό περιοδικό Insula Europea.

Της Τζίνας Καρβουνάκη

Ο Γιώργος Δουατζής (Αθήνα, Δεκέμβριος 1948) κατέχει εξέχουσα θέση στη σύγχρονη ελληνική ποίηση, όχι χάρη στην υιοθέτηση καινοτόμων μορφικών λύσεων, αλλά κυρίως λόγω της συνέπειας με την οποία έχει οικοδομήσει, με την πάροδο του χρόνου, μια ποιητική του μέτρου. Ποιητής, συγγραφέας και δημοσιογράφος, το έργο του εγγράφεται σε μια ζώνη αμφίρροπης συνύπαρξης ανάμεσα στην ατομική εμπειρία και την ιστορική συνείδηση, αποφεύγοντας τόσο τη λυρική αυταναφορικότητα όσο και την ιδεολογική έμφαση.

Οι σπουδές του στην Ανωτάτη Βιομηχανική Σχολή της Θεσσαλονίκης και κοινωνιολογίας στο VIII Πανεπιστήμιο στο Παρίσι, καθώς και η μακρά δημοσιογραφική του διαδρομή, δεν λειτουργούν απλώς ως βιογραφικά δεδομένα, αλλά διαμορφώνουν ουσιαστικά τη γραφή του. Η σχέση του με την επικαιρότητα, τον δημόσιο λόγο και την ευθύνη της γλώσσας διατρέχει ολόκληρο το ποιητικό του έργο, καθορίζοντας μια στάση διαρκούς εγρήγορσης, που αποφεύγει τη ρητορική της επείγουσας καταγγελίας, παραμένοντας ωστόσο σταθερά προσηλωμένη στο παρόν.

Η πρώτη του εμφάνιση, το 1971, στην Ανθολογία Ποιητών της Σύγχρονης Ελληνικής Γενιάς (εκδ. Άγκυρα), σηματοδοτεί την απαρχή μιας πορείας που αναπτύσσεται μέσα από διαδοχικές συλλογές, όπως τα Γραφτά (1976), Τα Μικρά (1996), Σπονδές (2004), Τα Κόκκινα Παπούτσια (2004). Πρόκειται για έργα που χαρακτηρίζονται από μια σταδιακή συρρίκνωση του λόγου και έναν όλο και αυστηρότερο έλεγχο της μορφής. Ωστόσο, δεν πρόκειται για αισθητικό μινιμαλισμό· η αφαίρεση λειτουργεί εδώ πρωτίστως ως ηθική επιλογή, πριν ακόμη καταστεί στιλιστική στρατηγική.

Τα βασικά θεματικά πεδία της ποίησής του, η μνήμη, η μοναξιά, ο ιστορικός χρόνος, η ευθραυστότητα της ανθρώπινης εμπειρίας, δεν αρθρώνονται ποτέ ως δηλωτικές θέσεις. Η ιστορία, ειδικότερα, δεν εμφανίζεται ως γεγονός ή τραύμα, αλλά ως διάχυτη πίεση, ως υπόγεια συνθήκη που επηρεάζει την καθημερινή ύπαρξη. Υπό αυτή την έννοια, η σύγκριση με τον Vittorio Sereni είναι σίγουρα εύστοχη: και στους δύο, η ποίηση γεννιέται από μια διαλεκτικά συγκροτημένη πρόσληψη του παρόντος, από μια συνείδηση που καταγράφει τις ρωγμές χωρίς την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να τις θεραπεύσει μέσω του λόγου.

Αντίστοιχα, και το θέμα της πόλης αποκτά στον Δουατζή κριτική λειτουργία. Ο αστικός χώρος δεν λειτουργεί ως απλό σκηνικό, αλλά ως τόπος απόστασης, μετάβασης και επισφαλών σχέσεων.  Πρόκειται για μια πόλη που γίνεται αντικείμενο παρατήρησης περισσότερο απ’ ό,τι κατοίκησης, και η οποία, λόγω του τρόπου θέασης, παραπέμπει στην πόλη του Giorgio Caproni: ένα έδαφος όπου η απώλεια και η μοναξιά δεν εξιδανικεύονται, αλλά γίνονται αποδεκτές ως δομικά στοιχεία της σύγχρονης εμπειρίας.

Σε γλωσσικό επίπεδο, η ποίηση του Δουατζή οργανώνεται γύρω από τη συμπύκνωση και την παύση. Ο στίχος συχνά διακόπτεται πριν από την πλήρη ανάπτυξη του νοήματος, αφήνοντας την έννοια σε μια ζώνη αναστολής. Η επιλογή αυτή δεν αποσκοπεί στην αμφισημία, αλλά στην ακρίβεια: η οικονομία της έκφρασης λειτουργεί ως χώρος ανάδειξης. Υπό αυτό το πρίσμα, ο διάλογος με τον Andrea Zanzotto δεν εγγράφεται στο πεδίο του πειραματισμού, αλλά σε εκείνο της κριτικής συνείδησης του λόγου. Η ποιητική λέξη εμφανίζεται εύθραυστη, εκτεθειμένη στη φθορά του δημόσιου λόγου, και ακριβώς γι’ αυτό καλείται να αναλάβει μια αυξημένη ευθύνη.

Η μετάφραση του έργου του Δουατζή σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες δεν συνιστά απλώς ένδειξη διεθνούς απήχησης, αλλά και επιβεβαίωση μιας γραφής που αποφεύγει τα πιο αδιαφανή στοιχεία του εθνικού πλαισίου, προκειμένου να τοποθετηθεί σε μια ζώνη ευρύτερης αναγνωρισιμότητας. Η επιλογή αυτή δεν οδηγεί σε εκφραστική ουδετερότητα· αντιθέτως, αποτελεί ένα από τα σταθερά χαρακτηριστικά της ποιητικής του: μια ποίηση που δεν επιδιώκει την εξαίρεση, αλλά τη διάρκεια.

Στο τοπίο της σύγχρονης ελληνικής ποίησης, ο Γιώργος Δουατζής συνιστά μια φωνή που προκρίνει την κριτική συνέχεια έναντι της ρήξης και την ευθύνη του λόγου έναντι της πολλαπλασιαστικής του εξάπλωσης. Για τον Ιταλό αναγνώστη, το έργο του προσφέρει μια ιδιότυπη εγγύτητα: μια ποίηση που αρθρώνεται μέσα από διαφορετικό γλωσσικό και ιστορικό πλαίσιο, αλλά μοιράζεται τα ίδια ερωτήματα, τους ίδιους περιορισμούς και τις ίδιες εντάσεις της ευρωπαϊκής λυρικής ποίησης του καιρού μας.

---