19 Νοεμβρίου 2025
[Ιωάννα Λαδοπούλου – Παπαδοπούλου, Η επιστροφή της Ευριδίκης, εκδόσεις 24γράμματα, 2025]
Μια ακέραιη ποίηση σε διάλογο με την αδιάσπαστη ζωή.
του Λέανδρου Πολενάκη
Η διαπλοκή των ονομάτων και των ρημάτων μέσα στην πρόταση, γράφει ο Πλάτων στον «Σοφιστή», προάγει τις λέξεις σε σημασία. Αυτό θα μπορούσε θαυμάσια να είναι ένας ορισμός για την ποίηση, φωτίζοντας ταυτόχρονα τον δρόμο επιστροφής των εξόριστων ποιητών στην Πλατωνική Πολιτεία. Επειδή στην αληθινή ποίηση δεν επικοινωνούμε απ’ ευθείας με τις λέξεις, αλλά με τη σημασία που αποκτούν μέσα στο σώμα του ποιήματος. Υπάρχει, άρα, μια θέση και για τους ποιητές στον πλατωνικό κόσμο των ιδεών, οι οποίες ιδέες δεν κατοικούν ψηλά στον ουρανό αλλά κάτω εδώ, στη γη, κοντά μας, μέσα μας.
Η Ιωάννα Λαδοπούλου-Παπαδοπούλου στο διαλογικό ποίημά της έχει συλλάβει και εκφράζει θαυμαστά την ουσία του κατά τον Πλάτωνα Έρωτα, που δεν είναι διόλου ένα σώμα αφυδατωμένο από τους χυμούς του, άνυλο και αποξηραμένο από κάθε επιθυμία, όπως το είδε η πουριτανική Δύση. Οι Έλληνες ανέκαθεν είχαν έναν έρωτα παθιασμένο για τη ζωή και για την ομορφιά. Όμορφο, όμως, δεν θεωρούσαν μόνο ό,τι χαϊδεύει την όραση, κάτι που γρήγορα φέρνει κορεσμό και ωθεί τις κοινωνίες που το ασπάζονται να στραφούν προς την ασκήμια αγκαλιάζοντάς την. Έρωτα, πάλι, οι Έλληνες δεν θεωρούσαν μόνο ό,τι κολακεύει τις αισθήσεις, αλλά κάτι πολύ βαθύτερο, επειδή έβλεπαν τη ζωή ως ένα αδιάσπαστο όλο: ύλη και ιδέα, σώμα και ψυχή, αρετή και δικαιοσύνη ενωμένα. Η ψυχή συνδέεται υλικά με τη ζωή άρρηκτα και είναι αδιαχώριστη από αυτήν. Ο διαχωρισμός τους έγινε αργότερα.
Για τον Πλάτωνα η ψυχή είναι αυτή που πνευματώνει και ζωοποιεί το σώμα αλλά και αντίστροφα. Ο Μυστικός της Ορθοδοξίας Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, πολλούς αιώνες αργότερα επανέφερε την ελληνική αυτή αντίληψη, διδάσκοντας το συναμφότερον της ψυχής και του σώματος, βάσει του οποίου, καθώς μας λέει, πλάστηκε ο άνθρωπος κατ’ εικόνα και ομοίωση. Όπως και για τον Πλάτωνα, που ακολουθεί τις ορφικές δοξασίες οι οποίες εμπνέουν την ποίηση της Ιωάννας: η ψυχή είναι εκείνη που πνευματώνει και ζωοποιεί το σώμα. Είναι η αρχή της ζωής και γι’ αυτό δεν μπορεί να πεθάνει. Είναι από τη φύση της το ίδιο ασύμβατη με τον θάνατο, όσο η ζωή. Η ουσία της ζωής συνοψίζεται στην τάση κάθε ζωντανής υπάρξεως να διαφυλάξει από τον θάνατο τον εαυτό της και το είδος της, με την αναζήτηση της αθανασίας. Από εδώ απορρέει η απεριόριστη εξουσία του έρωτα επάνω στον κόσμο των ζωντανών πλασμάτων. Έρως ανίκατε μάχαν.
Όλα όσα περπατούν στη γη και πετούν επάνω από αυτήν δοκιμάζουν την τρομερή δύναμη της ερωτικής έλξης. Στον κόσμο των ανθρώπων η εμφάνιση του έρωτα είναι πιο περίπλοκη. Ο άνθρωπος δεν αποβλέπει μόνο στη σαρκική αλλά και στην πνευματική γέννηση. Στη βάση της μιας και της άλλης κλίσεως βρίσκεται η ίδια ερωτική ρίζα. Αυτό δίδασκε ο Πλάτων, επίγονος των ορφικών. Πουθενά στο έργο του δεν μας λέει ότι ο κόσμος διαιρείται σε δύο επίπεδα τα οποία χωρίζει ένα αγεφύρωτο χάσμα: το κάτω και το άνω, στο οποίο κατοικούν οι ασάλευτες, αμετακίνητες ιδέες. Μέσα μας κατοικούν οι ιδέες και δεν είναι σχήματα νεκρά, είναι ζωντανές, αναπνέουν, κινούνται, αλλάζουν όπως η ζωή. Είναι το καθαυτό όμορφο και αγαθό και αποτελούν την πραγματική αιτία κάθε ομορφιάς και δικαίου, γράφει ο Πλάτων στον «Φαίδωνα». Για να μας θυμίσει εκείνη την παλιά ορφική δοξασία, ότι: «Ο Θεός κοιτούσε μέσα του τις ιδέες και έφτιαχνε τον κόσμο». Έβλεπε, δηλαδή, την ομορφιά του κόσμου ακέραιη μέσα του.
Με τον ίδιο τρόπο και ο καλός τεχνίτης δημιουργός οφείλει να κοιτάζει την απέραντη ομορφιά του κόσμου ακέραιη εντός του. Όχι μόνο τις επί μέρους αποσπασματικές μορφές, τα «είδη» και τα «είδωλά» της. Οφείλει να είναι ερωτευμένος ακέραια με την ομορφιά, ώστε να μπορεί να ξαναγεννά μέσα στην ομορφιά, την ομορφιά του κόσμου ακέραιη. Ο πλατωνικός «τόκος εν καλώ». Επειδή ο έρωτας, η ομορφιά και η δικαιοσύνη, πάνε πάντα μαζί. Δεν υπάρχουν το ένα δίχως το άλλο.
Έρωτας αληθινός, μας λέει η Ιωάννα, είναι η ομορφιά του κόσμου ακέραιη, που κάθεται μέσα μας και γελάει. Όταν ξαφνικά, μέσα στο σκοτάδι, μας λούζει το χρυσό, λυπημένο-χαρούμενο φως της αυγής.
Τέτοια είναι η ποίηση της Ιωάννας. Ένας πελώριος, διαμπερής, συμπαντικός οργασμός, ένα γαλαξιακό ορμητικό ποτάμι ακράτητο που ποτίζει τη χέρσα γη, κάνοντάς την να ξαναβλαστήσει. Με την επιστροφή της Ευρυδίκης στον επάνω κόσμο, με το ξανασμίξιμο των δύο εραστών, των δύο προαιώνιων αρχών, αρσενικής και θηλυκής, με λέξεις λειασμένες σαν έκπαγλα βότσαλα στις όχθες ενός Αχέροντα ποταμού, η ποίηση της Ιωάννας νικάει τον θάνατο, κάνοντας να λάμψει πάλι αναστημένη η ακέραιη ζωή. Θυμίζοντάς μας τον υπερούσιο σολωμικό στίχο: «Αγάπη και έρωτας καλού τα σπλάχνα τους τινάζουν. Τα σπλάχνα τους και η θάλασσα ποτέ δεν ησυχάζουν».
Λέει η Ευρυδίκη: Θέλω να γίνεις τόξο να με λαξεύσεις στο σκοτάδι.
Απαντά ο Ορφέας: Στα έγκατά σου παραδίδω το πνεύμα μου, κόρη του ερέβους! Θέλω να γίνω φως της ρίζας του αμύθητου πόθου σου για άνθιση.
Ενώθηκαν και επέστρεψαν στη γη, ανθισμένη για χάρη τους.
Newsletter
BookSitting | βιβλία, τέχνες, ιδέες
BookSitting 