15 Νοεμβρίου 2025
[Simona Sora, Συμβιβασμένη, μτφρ. Άντζελα Μπράτσου και Γιώργης Έξαρχος, Εκδόσεις Ωκεανός, 2025]
Της Τζίνας Καρβουνάκη
Το μυθιστόρημα της Simona Sora, όπως παρουσιάζεται στην ελληνική έκδοσή του, αποτελεί έναν από τους πιο ενδιαφέροντες αφηγηματικούς πειραματισμούς της σύγχρονης ρουμανικής λογοτεχνίας: ένα δίπτυχο κειμένων που περιστρέφονται το ένα γύρω από το άλλο «κατά 180°», με τρόπο που το κάθε ένα «να είναι γραμμένο από την κεφαλή προς την ουρά, το δε άλλο από την ουρά προς την κεφαλή». Μέσα από αυτήν την τεχνική, η Sora συνθέτει την περιπέτεια μιας νεαρής γυναίκας, της Μάγιας, της οποίας η ζωή αρθρώνεται σε δύο εκδοχές—η μία κάτω από ένα ετοιμοθάνατο αυταρχικό καθεστώς στη Ρουμανία του Τσαουσέσκου, η άλλη εντός ενός υποδειγματικά οργανωμένου ευρωπαϊκού συστήματος στην Ελβετία.
Η Sora δεν ενδιαφέρεται για μια στενά ρεαλιστική απόδοση του νοσοκομειακού σύμπαντος· αντιθέτως, δημιουργεί μια λογοτεχνική ατμόσφαιρα όπου το σώμα, η εξουσία, η επιθυμία και η επιβίωση συνυφαίνονται με τρόπο σχεδόν υπαινικτικό. Δεν είναι τυχαίο ότι οι μεταφραστές σημειώνουν πως στο μυθιστόρημα «ο πειρασμός του θανάτου και η έντονη επιθυμία για τη ζωή συνυπάρχουν συνυφασμένα». Αυτή η ψυχρότητα δεν αφορά μόνο τον χώρο του νοσοκομείου· είναι η ψυχρότητα μιας κοινωνίας που βρίσκεται σε αποσύνθεση, όπου το ανθρώπινο σώμα γίνεται το θέατρο πολιτικών και ηθικών αντιφάσεων.
Η “complezență”: μια λέξη-κόμβος, μια κοινωνία σε αποσύνθεση
Στον πυρήνα του βιβλίου βρίσκεται η ρουμανική λέξη complezență, την οποία οι μεταφραστές αποδίδουν ως «συγκαταβατικότητα», αλλά ταυτόχρονα εξηγούν ότι η έννοια αυτή είναι διφορούμενη και μια λέξη που δεν επιδέχεται ακριβή μονολεκτική μετάφραση —σημαίνει ανοχή, παραίτηση, επιβίωση, σιωπή, αλλά και μια μορφή κοινωνικής προσαρμοστικότητας που μπορεί να αγγίζει την ηθική υποχώρηση. Η complezență καθορίζει τόσο την πρώτη όσο και τη δεύτερη ιστορία της Μάγιας· είναι το φίλτρο μέσα από το οποίο διαβάζονται οι σχέσεις εξουσίας, οι επαγγελματικές ιεραρχίες, οι προσωπικές φιλοδοξίες και οι συμβιβασμοί που απαιτεί η καθημερινότητα.
Στη Ρουμανία του Τσαουσέσκου, η complezență εμφανίζεται ως στρατηγική επιβίωσης: ένα σύνολο τεχνασμάτων που επιτρέπουν στο άτομο να παραμένει αόρατο, να μην προκαλεί, να μην εκτίθεται. Στην Ελβετία, η ίδια έννοια μεταμορφώνεται σε ευπρεπή κοινωνική συνύπαρξη· στην πραγματικότητα όμως παραμένει ένας μηχανισμός σιωπηλής συμμόρφωσης σε ένα ιδεώδες τελειότητας. Η Μάγια αντανακλά, λοιπόν, δύο διαφορετικές Ευρώπες: την Ευρώπη του φόβου και την Ευρώπη της οργάνωσης —και στις δύο όμως, το άτομο αναζητά τρόπους να κρατήσει ζωντανή την εσωτερική του φωνή.
Ο κόσμος του νοσοκομείου: μικρογραφία μιας κοινωνίας
Η Sora κατορθώνει να μετατρέψει το νοσοκομείο σε χώρο σχεδόν μυθικό, όπου η πραγματικότητα κυλά στα όρια του γκροτέσκου και της ποίησης. Ο γιατρός Νέγκρου, κεντρικό πρόσωπο της αφήγησης, βλέπει γύρω του βιβλιοθήκες που έχουν κατακλυστεί από αναγνωστικά υποκατάστατα, γεμάτα «κουτσές και ορμητικές προτάσεις, ασάφεια, συναισθηματισμούς ή κιτς». Ο ίδιος αναρωτιέται «πού ήταν οι συγγραφείς του παρελθόντος… και πού κρύβονταν οι νέοι για τους οποίους είχε διαβάσει στα περιοδικά». Η εικόνα αυτή —μια βιβλιοθήκη άδεια από αληθινή λογοτεχνία, μια κοινωνία χωρίς πυξίδα— γίνεται σύμβολο της πνευματικής κατάρρευσης μιας εποχής.
Το νοσοκομείο λειτουργεί επίσης ως αλληγορία για την ίδια τη διαδικασία της γραφής. Ο Γιατρός Μπόκις, για παράδειγμα, «σχεδίαζε προτάσεις που ελίσσονταν στο χαρτί όπως τα ηλεκτροκαρδιογραφήματα… ολόκληρες σειρές που η Μάγια είχε αναγνωρίσει μόνο μετά από μερικές ζωές» —μια εικόνα όπου η ιατρική πράξη συναντά την ποιητική δημιουργία. Η Sora υπονοεί ότι η γραφή, όπως και η ιατρική, είναι πράξη χειρουργικής ακρίβειας, πράξη που απαιτεί διάγνωση, διαύγεια, λεπτομέρεια. Αντιθέτως, ο Νέγκρου αναζητά μια γραφή «τεχνικά καλοσχεδιασμένη… που προτείνει ό,τι είναι απαραίτητο και σε υποχρεώνει να ερμηνεύσεις», προτείνοντας ένα είδος λογοτεχνικής ηθικής που βρίσκεται στο επίκεντρο του έργου.
Διπλή αφήγηση, διπλή υπόσταση της ηρωίδας
Η μεγαλύτερη αρετή του βιβλίου είναι ότι δεν παρουσιάζει μια Μάγια· παρουσιάζει δύο. Στη Ρουμανία, η Μάγια παλεύει να επιβιώσει σε ένα καθεστώς που «πνίγει τη φωνή» και μετατρέπει κάθε ανθρώπινη επαφή σε διαπραγμάτευση ισχύος. Στην Ελβετία, η Μάγια βρίσκεται σε ένα περιβάλλον φαινομενικά ευνοϊκό, «πιο γαλήνιο», όπως σημειώνουν οι μεταφραστές, αλλά και αυτό καθορίζεται από μια άλλη μορφή complezență —μια λεπτή, αθόρυβη πειθαρχία που ρυθμίζει κάθε πτυχή της καθημερινότητας.
Και στις δύο εκδοχές της ζωής της, η Μάγια διατηρεί κάτι που η Sora υπογραμμίζει με εξαιρετική λεπτότητα: τη μνήμη. Η μνήμη του σώματος, της παιδικής ηλικίας, της λογοτεχνίας που διαβάζεται κρυφά, της γλώσσας που επιμένει να διατηρεί την πολυσημία της. Γι’ αυτό και η Sora επιλέγει να αφιερώσει το βιβλίο στη μητέρα της, συνδέοντας την αφήγηση με μια γενεαλογική, σχεδόν αρχέγονη μνημονικότητα.
Μεταφραστική πρόκληση, αισθητική δικαίωση
Η ελληνική μετάφραση του έργου αξίζει ιδιαίτερη μνεία, καθώς αναμετράται με γλωσσικά και εννοιολογικά επίπεδα ιδιαίτερα απαιτητικά. Η δυσκολία αποδίδεται από τους ίδιους τους μεταφραστές, οι οποίοι παραδέχονται ότι «η complezență δεν ήταν δυνατόν να αποδοθεί ανάλογα στα ελληνικά με μία μόνο λέξη». Η επίγνωση αυτής της δυσκολίας οδηγεί σε μια απόδοση που διατηρεί τον πολυδιάστατο χαρακτήρα του πρωτοτύπου, χωρίς να τον ισοπεδώνει ή να τον απλοποιεί.
Παράλληλα, η Sora έχει ένα ύφος «λεπτό και διακριτικό», όπου «η μουσικότητα της φράσης και η γεύση της γλώσσας» συνιστούν αναπόσπαστο μέρος του λογοτεχνικού της ταλέντου. Αυτή η λεπτή ισορροπία μεταφέρεται επιτυχημένα στα ελληνικά, επιτρέποντας στην αφήγηση να κυλήσει με φυσικότητα και στην υπόγεια ειρωνεία να διατηρηθεί ατόφια.
Ένα μυθιστόρημα για την επιβίωση, την ταυτότητα και την ηθική της γραφής
Η Συμβιβασμένη της Simona Sora είναι ένα μυθιστόρημα που χρησιμοποιεί το νοσοκομείο ως εργαστήριο κοινωνικής διάγνωσης. Η συγκαταβατικότητα—ως επιβίωση, ως υποταγή ή ως κοινωνική δεξιότητα—γίνεται το νήμα που ενώνει τις δύο ιστορίες, αποκαλύπτοντας τον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνίες διαμορφώνουν τις ζωές των ανθρώπων, συχνά μέχρι ασφυξίας.
Ταυτόχρονα, είναι ένα βιβλίο βαθιά λογοτεχνικό: γεμάτο υπόγεια σχόλια για τη γραφή, για την ευθύνη του συγγραφέα, για το τι σημαίνει να διαβάζεις και να γράφεις μέσα σε έναν κόσμο που είτε στερείται πραγματικής λογοτεχνίας είτε την εξευγενίζει μέχρι ακινησίας. Η Sora προσφέρει ένα έργο που άλλοτε γέρνει προς το ρεαλιστικό και άλλοτε προς το ποιητικό, κατορθώνοντας να διατηρεί μια ένταση ανάμεσα στο σώμα και τη γλώσσα, στον πόνο και στη γνώση, στη σιωπή και στην υποδόρια εξέγερση.
Η Συμβιβασμένη είναι, τελικά, ένα μυθιστόρημα για την επιβίωση της συνείδησης. Ένα βιβλίο όπου η ζωή και ο θάνατος, η επιθυμία και η παραίτηση, η γλώσσα και η σιωπή, δεν αποτελούν αντιθέσεις αλλά διαρκή σημεία διαπραγμάτευσης. Και αυτό ακριβώς το καθιστά ένα από τα πλέον αξιοπρόσεκτα βιβλία της σύγχρονης ρουμανικής πεζογραφίας.
Βιογραφικό σημείωμα συγγραφέως
Η Simona Sora (Βουκουρέστι, 1967) είναι Ρουμάνα συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας και δοκιμιογράφος, μία από τις πιο αναγνωρισμένες φωνές της σύγχρονης ρουμανικής λογοτεχνικής σκηνής. Σπούδασε φιλολογία και ολοκλήρωσε διδακτορική διατριβή στη συγκριτική λογοτεχνία, με έμφαση στις πολιτισμικές ταυτότητες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.
Έχει συνεργαστεί ως επιμελήτρια και κριτικός με σημαντικά ρουμανικά περιοδικά και εφημερίδες, ενώ διετέλεσε αρχισυντάκτρια του Dilema Veche, ενός από τα πλέον επιδραστικά πολιτιστικά περιοδικά της Ρουμανίας. Το συγγραφικό της έργο περιλαμβάνει μυθιστορήματα, διηγήματα και δοκίμια, με επίκεντρο τη μνήμη, το σώμα, τη γλώσσα και τις υπόγειες δομές της εξουσίας στην καθημερινότητα των μετασοσιαλιστικών κοινωνιών.
Το μυθιστόρημα Συμβιβασμένη θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έργα της, αξιοσημείωτο για την αφηγηματική του αρχιτεκτονική και τη στοχαστική του διάσταση. Η Sora συγκαταλέγεται στη γενιά συγγραφέων που διερεύνησαν πώς η ταραχώδης ιστορική εμπειρία της Ρουμανίας μεταγράφεται στη λογοτεχνία με τρόπους ποιητικούς, υπαινικτικούς και βαθιά ανθρώπινους.
Newsletter
BookSitting | βιβλία, τέχνες, ιδέες
BookSitting 