Συνέντευξη στην Αλεξία Καλογεροπούλου
alexia.kalogeropoulou@gmail.com
Ο Νίκος Πρατσίνης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1957. Αποφοίτησε από το Χημικό τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών και παρακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης. Παρακολούθησε σπουδές Πορτογαλικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στη Λισσαβόνα και, επιστρέφοντας το 1991 στην Ελλάδα, παρακολούθησε μονοετές σεμινάριο διερμηνείας. Εργάζεται ως μεταφραστής και διερμηνέας (ισπανικά, πορτογαλικά και αγγλικά), είναι μέτοχος της εταιρίας COM Ν. Πρατσίνης-Κ. Ζησίμου ΟΕ, Διερμηνεία-Μετάφραση και έχει διδάξει επί σειρά ετών μετάφραση στην Ελλάδα και το εξωτερικό (ΕΚΕΜΕΛ, ABANICO, Ελληνοαμερικανική Ένωση, Πανεπιστήμιο της Malaga).
Έχει μεταφράσει στα πορτογαλικά Καβάφη και Σεφέρη και το 1995 έλαβε το Πρώτο Βραβείο της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας για μετάφραση μέρους του έργου του Καβάφη στα πορτογαλικά σε συνεργασία με τον J. M. Magalhaes, από τις εκδόσεις Relogio d Agua με τον τίτλο «Konstandinos Kavafis: Poesias e Prosas».
Είναι μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Ισπανιστών και έχει συνεργασθεί με ελληνικά και ξενόγλωσσα περιοδικά. Μιλήσαμε μαζί του με αφορμή το μυθιστόρημα του Σοέιρου Περέιρα Γκόμες, «Esteiros», που κυκλοφόρησε το 2025 από τις εκδόσεις Μονόκλ, σε δική του μετάφρασή από τα πορτογαλικά.
Αγαπητέ κ. Πρατσίνη, αφού σας καλωσορίσω στο Σαλόνι του BookSitting, θα ήθελα να σας ρωτήσω, γιατί κατά τη γνώμη σας έγραψε αυτό το βιβλίο ο Γκόμες;
Καταρχάς έπαιξε ρόλο η γνωριμία του συγγραφέα με αυτά ή «ανάλογά» τους παιδιά, στην Αλιάντρα όπου δούλευε. Η προθεσή του, ως στρατευμένος κομουνιστής σε εποχή φασισμού, να πει κάποια πράγματα για αυτά που βλέπουν τα παιδιά–με αθώα και καθαρή ακόμα τη ματιά τους– στον κόσμο της υποκρισίας και της αδικίας όπου ζουν οι ενήλικες.
Τα παιδιά ως ήρωες είναι μια πρωτότυπη ιδέα για να τραβήξει την προσοχή του αναγνώστη, ίσως ένα πιθανό «τέχνασμα» για να ξεγελαστεί η λογοκρισία και, κυρίως, η κατάλληλη γωνία θέασης/κριτικής όσον αφορά την κοινωνική αδικία, τη θρησκεία και τις προλήψεις, την «κατεστημένη» διανόηση της χώρας, τη σεξουαλικότητα και την αφύπνισή της (ο φοροϋδισμός έκανε τότε τα πρώτα του βήματα στην Πορτογαλία), την παραβατικότητα, τον έρωτα και την καψούρα, τις κακές συνήθειες/έξεις (αλκοόλ), την εθνική αφήγηση του καθεστώτος για τη χώρα, τη θέση της γυναίκας, την αξιοπρέπεια, τα κατά συνθήκην ψεύδη και την κοινωνική υποκρισία, το ομαδικό πνεύμα της παρέας των παιδιών σε αντιπαραβολή με τον ατομικισμό του κόσμου των ενηλίκων, την απληστία και τη λατρεία του κέρδους στον καπιταλισμό, την εκτόπιση και την εξορία στις αποικίες, τις διώξεις του καθεστώτος, την αδυναμία του θεσμού της (φτωχής ειδικά) οικογένειας να «σώσει» το παιδί, τη σημασία της μόρφωσης και του σχολείου, τα μοιραία της ζωής (θάνατος, αρρώστια, φυσικές καταστροφές), την αξία της προσωπικής φιλίας αλλά και αλληλεγγύης των ταπεινών και καταφρονεμένων, τη διαφθορά των θεσμών και, ειδικά, της δικαιοσύνης που ευνοούν τους ισχυρούς, την πρόοδο της τεχνικής και της βιομηχανίας που θαυμάζουν και ποθούν οι «από κάτω», αν και συχνά δεν έχει καμιά επίπτωση στη ζωή τους. Μέσα από τη ζωή και τη ματιά των παιδιών μιλά για όλα αυτά.
Γιατί το Esteiros είναι ένα από τα βιβλία που σημαίνουν τόσα πολλά για την πορτογαλική λογοτεχνία;
Το μυθιστόρημα Esteiros, μαζί με το Gaibéus του Alves Redol σηματοδοτούν το ξεκίνημα του πορτογαλικού Νεορεαλισμού, ρεύματος που θα είναι παραγωγικό έως τις αρχές της δεκαετίας του ’80. Cardoso Pires, Fernando Namora, Vergílio Ferreira κ.ά. είναι κάποια γνωστά στην Ελλάδα ονόματα του ρεύματος. Είναι μια μαρτυρία για την αγροτική κοινωνία και την κοινωνία των κωμοπόλεων επί Σαλαζάρ. Στη συνεχιζόμενη γοητεία του Esteiros παίζει ρόλο και η ζωή (και ο θάνατος) του συγγραφέα.
Οι ιστορίες, αν δεν κάνω λάθος, βασίζονται σε αληθινά γεγονότα;
Ναι, είναι εμπνευσμένο από τη ζωή παιδιών του δρόμου που γνώριζε ο συγγραφέας, κάποια από αυτά στα όρια της παραβατικότητας. Έκανε πολλά για αυτά τα παιδιά, στα πεδία του αθλητισμού (μέχρι και δημοτικό κολυμβητήριο για να μην πνίγονται στο ποτάμι) και του πολιτισμού. Ήταν (και) στο πλαίσιο της παρέμβασης του ΚΚ Πορτογαλίας στα πολιτιστικά, πολλά από όσα έκανε (βιβλιοθήκες, διαλέξεις, λογοτεχνικές βραδιές, εκθέσεις κ.λπ.) για παιδιά και ενήλικες, εν είδει στοχευμένης πολιτιστικής επιμόρφωσης. Σημειωτέον, το ζεύγος Gomes-Câncio δεν είχε παιδιά.
Συνδιαλέγεται με άλλους συγγραφείς και κείμενα ο Γκόμες στο συγεκριμένο βιβλίο; Τι θεωρείτε ότι επηρέασε κυρίως το έργο του;
Πολύ πιθανόν να συνδιαλέγεται με τον βραζιλιάνικο 2ο Μοντερνισμό –λέγεται και Regionalismo— των Gracilano Ramos και Jorge Amado, ειδικά με το κάπως προγενέστερο του Esteiros φημισμένο έργο του J. Amado, Καπετάνιοι της άμμου.
Σε γενικές γραμμές, ο πορτογαλικός Νεορεαλισμός, με εφαλτήριο τον εμπεδωμένο πορτογαλικό Μοντερνισμό, στρέφει το βλέμμα του στον αμερικανικό ρεαλισμό (Στάινμπεκ, Χέμινγουεϋ, Ντος Πάσος κ.ά.), στον Regiοnalismo, αλλά και στην ψυχανάλυση και τον μαρξισμό. Ο συγγραφέας θαύμαζε τον Ντοστογιέφσκυ.
Υπάρχουν αναλογίες ανάμεσα στην ελληνική και πορτογαλική κοινωνία της εποχής εκείνης;
Και ναι και όχι. Η φτώχεια, η κοινωνική αδικία και τα αυταρχικά καθεστώτα είναι κοινά. Όμως η Πορτογαλία ήταν ακόμη μια αποικιακή δύναμη, πράγμα που επηρέαζε το φαντασιακό του πορτογαλικού λαού.
Υπήρχαν δυσκολίες στη μετάφραση; Και ποιες είναι αυτές;
Ναι. Η χρήση ντοπιολαλιάς (της περιοχής του Ribatejo), στους διαλόγους κατά βάση, η οποία δεν μπορεί να αποδοθεί με κάτι ανάλογο. Αποδόθηκε κάπως με έναν «παλιακό» και χωριάτικο τρόπο έκφρασης. Και το πλουσιότατο λεξιλόγιο με κάποιες λυρικές εξάρσεις.
Τι σηματοδοτεί η επανέκδοση του Esteiros σήμερα; Τι έχει να πει στο κοινό;
Υπάρχουν σήμερα ανάλογες καταστάσεις με αυτές του Esteiros στους Ρομά και στους μετανάστες στην ελληνική ύπαιθρο. Και προφανώς πάμπολλες ανάλογες καταστάσεις, και πολύ πιο σκληρές, στη Λατινική Αμερική, την Αφρική, την Νοτιοανατολική Ασία. Η παιδική εργασία ανθεί, όπως και η παραβατικότητα των παιδιών κατωτέρων κοινωνικών στρωμάτων. Από την άλλη, το βιβλίο αποπνέει μια ζωντάνια και μια επιθυμία για ζωή «παρά όλα αυτά», η οποία αποτυπώνει ένα κράμα στωικισμού και εξέγερσης/πολιτικοκοινωνικής στράτευσης, χαρακτηριστικό του συγγραφέα, ίσως και της χώρας και της εποχής (της).
Επιπλέον, σήμερα σπανίζουν τα έργα με παιδικούς χαρακτήρες ως πρωταγωνιστές, ειδικά δε αν παραπέμπουν σε παιδιά με τόσο διαφορετικούς χαρακτήρες, αδρά αποτυπωμένους. Θαρρεί κανείς πως το μόνο ενδιαφέρον στοιχείο της παιδικής ηλικίας για να εμπνεύσει τους συγγραφείς σήμερα είναι το bulling και η προσήλωση στον ψηφιακό κόσμο και κάποιες διαταραχές (π.χ. αυτισμός). Δεν είναι ακριβώς έτσι η μεγάλη εικόνα του παιδικού κόσμου, και η εμμονική εστίαση σε αυτά μονάχα, μάλλον δεν επιτρέπει την αποτύπωση σαφώς διακριτών παιδικών χαρακτήρων, βασικό χάρισμα της λογοτεχνίας. Εκτός αν κάτι τέτοιο δεν υπάρχει εμφανώς- θέμα προς συζήτηση.
Newsletter
BookSitting | Βιβλία, Τέχνες, Ιδέες
BookSitting 