«Αντιγόνη» του Σοφοκλή, στο Θέατρο 2510

Μια πολλά υποσχόμενη, νεανική παράσταση.

Του Λέανδρου Πολενάκη

Έχω γράψει πολλές φορές ότι στην εποχή μας, στις μέρες που ζούμε ιδιαίτερα, δεν έχει κανένα νόημα πια το σχήμα που επινόησε η ύστατη, γερμανική κυρίως, Αναγέννηση, ερμηνεύοντας την «Αντιγόνη» ως μια σύγκρουση ανάμεσα σε δύο ισοδύναμα Δίκαια, το «Δίκαιο της πόλεως» που εκπροσωπεί ο Κρέων και το «Φυσικό Δίκαιο» που υπερασπίζεται η Αντιγόνη. Αυτά όλα αρμόζουν στην ιστορία της Κεντρικής Ευρώπης, ανάγονται στη σύγκρουση του Πάπα με τον Αυτοκράτορα και ανήκουν στη φιλοσοφία της Ιστορίας. Ποτέ στην Ελληνική αρχαιότητα, που αγνοεί παντελώς το λεγόμενο «Φυσικό Δίκαιο». Οι παλαιότερες αναγνώσεις των σοφών της Δύσης είδαν επιπλέον την Τραγωδία ως ένα είδος λόγιο, ενώ αυτή, εκκινώντας από τις λαϊκές θρησκευτικές τελετές προς τιμήν του Διόνυσου, μετεξελίχθηκε σε ένα θέατρο, επίσης λαϊκό, την Τραγωδία, που αφομοιώνει και ενσωματώνει στη δομή της τελετουργικά στοιχεία από τη λατρεία του θεού της, Διόνυσου.

Πράγματι, η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή είναι μια κατ’ εξοχήν Διονυσιακή τραγωδία. Σε αυτήν ο Θεός Διόνυσος, τέκνο του Δία και της Σεμέλης, θεός της χαράς και του πένθους μαζί, έχει βιώσει μια τραυματική γέννηση και μια τραυματική παιδική ηλικία. Έρχεται στη Θήβα για να διεκδικήσει την πατρότητά του εκ Διός που η επίσημη Πόλις αρνείται, και για να βιώσει μια δεύτερη λυτρωτική γέννηση από μια δεκτική μήτρα γυναίκας. Μόνη η Αντιγόνη, σε ολόκληρη τη Θήβα, δέχεται να σηκώσει, κυριολεκτικά στο σώμα της, όλο το βάρος του τρομερού θεού, για να μην πέσει ολόκληρος επάνω στους ανθρώπους και τους «κάψει», όπως ο κεραυνός του Διός έκαψε κάποτε τη μάνα του, Σεμέλη. Η αντίσταση της Αντιγόνης στον θεομάχο τύραννο Κρέοντα, που προσβάλλει τον Διόνυσο, είναι το μπόι του ανθρώπου που «ψηλώνει τα βουνά» και ο στύλος που κρατά τον ουρανό στη θέση του. Δες π.χ. τι συμβαίνει στις συγγενικές «Βάκχες» του Ευριπίδη, όπου το πρόσωπο της Αντιγόνης απουσιάζει.

Η Αντιγόνη, στην τραγωδία του Σοφοκλή, γίνεται μια «Βάκχα Νεκύων», μια βάκχη ανάμεσα στους νεκρούς, όπως την ονομάζει ο Ευριπίδης στις δικές του «Φοίνισσες». Ο τελετουργικός θάνατός της είναι η διονυσιακή «αιώρα» ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο, που εμπεριέχει μια εν δυνάμει ανάσταση της φύσης. Ο Μύθος της μας βεβαιώνει ότι στον Άδη θα σμίξει τον θεό Διόνυσο και θα γεννήσει από αυτόν το βρέφος «Ίακχο»,τη δεσπόζουσα θεότητα των Ελευσινίων Μυστηρίων. Στην ιωνική γιορτή των Ανθεστηρίων συναντάμε το παιχνίδι της αιώρας με τον βαθύ συμβολισμό του, όπου τα κορίτσια αιωρούμενα πετούν ανάμεσα στη γη και στον ουρανό.

Στο θέατρο 2510 παρακολουθήσαμε μια παράσταση της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία του νεότατου Παύλου Παπαγεωργίου, που υπόσχεται πάρα πολλά. Δεν θα αναφερθώ σε κάποιες τυχόν ατέλειες της παράστασης, που είναι βέβαιο ότι θα εκλείψουν με την απόκτηση πείρας. Μιλάω μόνο για ένα γεγονός που όλο σπανίζει, ότι η σκηνοθεσία σεβάστηκε το κείμενο δίνοντάς το ακέραιο, δίχως νεωτερικές παραμορφωτικές παρεμβάσεις, όπως δυστυχώς συμβαίνει συχνά σε σκηνοθεσίες που βλέπουμε σήμερα. Θα τονίσω επίσης το γεγονός ότι ο νεότατος σκηνοθέτης είδε την τραγωδία από τη ματιά του ποιητή της, δίνοντας όλο το δίκιο στην πλευρά της Αντιγόνης και τοποθετώντας την ηρωίδα δίχως επιφυλάξεις, όπως ο ίδιος μας είπε μετά το τέλος της παράστασης, στη «σωστή πλευρά της Ιστορίας». Και με τον Κρέοντα να έχει το άθλιο τέλος όλων των τυράννων, όπως μας το δίνει ο Πλάτων παραδειγματικά στην «Πολιτεία» του (βλ. το τελευταίο ποίημα του Γιώργου Σεφέρη, «Επί ασπαλάθων», προφητικά γραμμένο πριν από το ελεεινό τέλος της δικής μας Απριλιανής δικτατορίας, που δεν πρόλαβε ο ίδιος, δυστυχώς, να δει).

Μια παράσταση νεανική με πολιτική άποψη, σε ύφος «φυσικό» (σύμφωνο με τη φύση του είδους), με ρυθμούς ενιαίους, σε λίγες μόνο στιγμές χαλαρούς, με μια ισοδύναμη, σωστά καθοδηγημένη νεανική ομάδα ηθοποιών από τους: Νίκο Παπαγιάννη, Χριστιάννα Ζουγανέλη, Αριάδνη Τσιγγελίδη, Τομ Μορ, Αλέξανδρο Κουκ. Στην εξαιρετική μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη, με λειτουργικά σκηνικά και ενδυμασίες της Ελένης Κωνσταντάκη, επιμελημένους ήχους, μουσική, φωτισμούς των, Σάββα Παριανού, Αδριανής Βιδάλη, Μιχαήλ – Εφραίμ Τσουμπού και επαγγελματικές φωτογραφίες της Αγγελίνας Κοντοπρία.

Ο χώρος του θεάτρου, πρέπει να σημειώσω, ήταν ασφυκτικά γεμάτος από ένα ενθουσιώδες νεανικό κοινό.

---