Στη μνήμη του Δημήτρη Ήμελλου

Του Λέανδρου Πολενάκη

Στη μνήμη του αξέχαστου ηθοποιού Δημήτρη Ήμελλου, αναδημοσιεύουμε την κριτική για την παράσταση «Το ύστατο σήμερα» του Χάουαρντ Μπάρκερ, που παρουσιάστηκε στο Θέατρο της οδού Κυκλάδων – Νέα Σκηνή, σε μετάφραση Τζένης Μαστοράκη και σκηνοθεσία Λευτέρη Βογιατζή.

Στην παράσταση αυτή ο Δημήτρης Ήμελλος διέπρεψε στον ρόλο του κουρέα με τη μοναδική ερμηνεία του.  Ο ρόλος αυτός, με το βάθος και την εσωτερικότητα που του έδωσε, είναι ένας από τους καλύτερους της καριέρας του.

Η κριτική είναι αναδημοσίευση από την εφημερίδα Η Αυγή, στο φύλλο της 07/02/2010.

---

Χρόνος και ιστορία

Μπάρκερ στο «Θέατρο της οδού Κυκλάδων»

Στο ανακαινισμένο «Θέατρο της οδού Κυκλάδων» ο Λευτέρης Βογιατζής ανέβασε και παίζει το Ύστατο σήμερα, του σημαντικού και σχεδόν άπαιχτου στην Ελλάδα σύγχρονου Βρετανού Χάουαρντ Μπάρκερ. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον έργο, έντονα πολιτικό και διαποτισμένο από την ιστορία τόσο ώστε να μπορεί να πει κανείς ότι συμπυκνώνει εντός του όλο το γίγνεσθαι της κρίσιμης εποχής μας. Την ώρα μάλιστα που κάποιοι (πάντα οι ίδιοι) επιμένουν να διαλαλούν για άλλη μια φορά το τέλος της πολιτικής και της ιστορίας.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο εξάγγελος της συμφοράς μέσα στο έργο, ο «Δνείστερ», έχει το όνομα ενός μεγάλου ποταμού της Ρωσίας: η ιστορία είναι ποταμός που δεν στερεύει ούτε γυρίζει πίσω. Ο άλλος ρόλος, του κουρέα που γίνεται αποδέκτης ενός μηνύματος καταστροφής, προέρχεται από τον Πλούταρχο. Σύμφωνα με τον τελευταίο, την είδηση της πανωλεθρίας του στόλου των Αθηναίων στη Σικελία, ένα γεγονός καταλυτικό για την αθηναϊκή δημοκρατία, χωρίς το οποίο θα ήταν άλλες μάλλον οι τύχες του αρχαίου κόσμου και διαφορετικός ο χάρτης σήμερα της Ευρώπης, την έφερε πρώτος… ένας κουρέας όπως την άκουσε από έναν ξένο που μπήκε στο κουρείο του. Ο Θουκυδίδης δεν αναφέρει αυτή τη λεπτομέρεια στην ιστορία του. Το μήνυμα, όμως, της καταστροφής που φέρνει ο «Δνείστερ» στο έργο του Μπάρκερ ακολουθεί την αφήγηση του Θουκυδίδη.

Με αυτόν τον τρόπο ο Μπάρκερ μεταβαίνει ανάστροφα από την εσχατολογία του Πλούταρχου στον ιστορικισμό του Θουκυδίδη, με τη νηφάλια αποδοχή του αμετάβλητου της ανθρώπινης φύσης και το «συναμφότερον» που διέπει την κατάσταση των ανθρώπινων πραγμάτων. Επαναφέροντας έτσι την ιστορία, όχι ως μηχανισμό με σιδηρούς νόμους και αδήριτη νομοτέλεια, όπως τη συνέλαβε ο Έγελος και οι επίγονοί του σφραγίζοντας μοιραία μια ολόκληρη εποχή, αλλά ως αιώνιο Ηρακλείτειο παίγνιο της τύχης με την ανάγκη, με τον ατομικό ενσυνείδητο άνθρωπο πάντα στο κέντρο του κόσμου… Θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να μας μιλήσει για το μέλλον μας, που έρχεται δριμύ, αλλά δεν είναι το αυτό τέλος του πολιτισμού που αναγγέλλουν οι σύγχρονοι επαγγελματίες προφήτες. Μας αρκεί ο βαρύς από ιστορία λόγος του Αισχύλου: «Δεν είναι τίποτε από όσα γίνονται σήμερα που να μη συμβαίνουν ήδη στο μέλλον».

Κάτι ακόμη που έχει σχέση με τα πιο πάνω για την ολοκλήρωση του συλλογισμού: η συχνή αναφορά στο έργο της Αμφίπολης ως μοιραίας στροφής του Πελοποννησιακού πολέμου ίσως να παραπέμπει στην Καλλίπολη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, που λίγο έλειψε να αποδειχθεί μια εξίσου μοιραία στροφή του, καθώς εκεί ηττήθηκαν επώδυνα οι Αγγλογάλλοι με βαρύτατο τίμημα εκατόν πενήντα χιλιάδων ψυχών.

Η σκηνοθεσία του έργου του Μπάρκερ από τον Βογιατζή κατορθώνει το σχεδόν ακατόρθωτο, να δώσει με λιτότητα μέσα στην ψίχα του έργου αυτό το Θουκυδίδειο «εσαεί» που αναδίνεται από όλους τους πόρους του. Αν έπρεπε να βρω οπωσδήποτε ένα επίρρημα, θα έλεγα «μετατραγικά». Με βιωμένη την αίσθηση της πραγματικής ιστορίας να απλώνεται σε ομόκεντρους κύκλους, σαν από μια πέτρα που έριξε ένα παιδί στο νερό. Δεν βλέπουμε την πέτρα, βλέπουμε τους κύκλους. Αυτό είναι το νόημα, η σημασία του όλου πράγματος: όταν κλείνει ο κύκλος της τραγωδίας (αν κλείνει), τη σκυτάλη παίρνουν οι μεγάλες ιστορικές αφηγήσεις, μετέχοντας της μεγάλης τέχνης. Για να ενώσουν και να σώσουν ιστορία και χρόνο. Με την εκπληκτικά χρονωμένη, οιονεί «καβαφική», μετάφραση της ποιήτριας Τζένης Μαστοράκη ως κλίμακα μουσική για να «ανέβουν» έργο – παράσταση.

Απαλλαγμένος από κάθε ίχνος μανιέρας, ο Λευτέρης Βογιατζής καταδύεται στον ρόλο – ποταμό Δνείστερ χωρίς να παρασυρθεί από τη δύναμή του. Εμβαπτιζόμενος κάθετα στο λάλον ύδωρ του, αναδύεται πάλι ως εικόνα – σφίγγα της Ιστορίας αυτοπροσώπως. Είναι έξοχος!

Ο Δημήτρης Ήμελλος (Κουρέας), ένας σπουδαίος τεχνίτης που δουλεύει υπόγεια, ακούραστα, μαστορεύοντας τους ρόλους και αφήνοντας να φανεί μόνο η κορυφή τους, δίνει εδώ ιδανικά τον άνθρωπο που λύνει το αίνιγμα της σφίγγας – Ιστορίας και που η απάντησή του είναι μία λέξη μόνο: ο άνθρωπος! Είναι επίσης έξοχος.

Τα σκηνικά και τα κοστούμια της Ελένης Μανωλοπούλου τριτώνουν το έξοχο, οι φωτισμοί του Λευτέρη Παυλόπουλου κρύβουν για να φανερώσουν και η σύνθεση ήχων – μουσική των Θοδωρή Αμπατζή, Σταύρου Γασπαράτου έχει σώμα.

---