Η νοσταλγία για το «όλον» 

photo credit: Λευτέρης Τσινάρης

Οι «Μεθυσμένοι» του Ιβάν Βιριπάγιεφ στο θέατρο OLVIO, σε σκηνοθεσία του Ανδρέα Παράσχου.

Του Λέανδρου Πολενάκη

Ο γνωστός, αγαπητός στην Ελλάδα σκηνοθέτης, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας κ.ά., Ιβάν Βιριπάγιεφ, είναι ένας «νοσταλγός» Ρώσος ορθόδοξος, παρότι δεν το δηλώνει ανοιχτά καλυπτόμενος πίσω από ένα προσωπείο «ανθρωπιστή». Εξόριστος σήμερα για πολιτικούς λόγους από τη Ρωσία, ζει στη θετή πατρίδα του, την καθολική Πολωνία, που, όμως, αγαπά εξίσου με την αληθινή. 

Η αντιπαλότητα της ορθόδοξης Ρωσίας με την καθολική Πολωνία, άλλοτε κραταιά δύναμη της Βόρειας Ευρώπης που περιλάμβανε στα σύνορά της μεγάλο μέρος της σημερινής Ουκρανίας, πηγάζει από πολύ παλιά. Ίχνη της θα συναντήσουμε στις γραφές του Πούσκιν, του Γκόγκολ που είναι Ουκρανός ορθόδοξος (οι Πολωνοί τον διεκδικούν μέχρι σήμερα για «δικό τους»), του ζηλωτή Γκόρκι και του μεγαλύτερου όλων Ντοστογιέφσκι, που ολόκληρη σχεδόν τη ζωή του ταλαντευόταν οδυνηρά μεταξύ πίστης και απιστίας. Ένας διχασμός που τον ταλάνιζε, γεννώντας και τρέφοντας μαζί την πεμπτουσία της δημιουργίας του, μέχρι να επιστρέψει στην ορθόδοξη πίστη, στα στερνά του. Γράφει χαρακτηριστικά στο περιοδικό που εξέδιδε, το «Ημερολόγιο ενός συγγραφέα»: «Πιστέψτε με, θα πιστέψετε όταν τρομάξετε και θα τρομάξετε όταν πιστέψετε!». 

Ο Αλέξανδρος Πούσκιν, μέσα στην πνευματική επανάστασή του, παραμένει ένας γνήσιος απόστολος της «Αγίας Ρωσίας», που και αυτή παραμένει η αιώνια Ρωσία, παρά τις περιπέτειές της των τελευταίων δύο αιώνων στα χέρια αδέξιων «αναμορφωτών», που δεν κατάφεραν ποτέ να την αναμορφώσουν (γρ. παραμορφώσουν) πλήρως. Ο ποιητής Πούσκιν έπεσε μαχόμενος υπέρ αυτής σε μια μονομαχία που ήταν “στημένη”. Ο Νικολάι Γκόγκολ στα έργα του περιγράφει τους διαχρονικούς «Δαίμονες» της Ρωσίας, δίνοντας μια ζοφερή, κατάμαυρη εικόνα της. Ο Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, που όταν πρωτοεμφανίστηκε στα Γράμματα οι κύκλοι των διανοουμένων της Αγίας Πετρούπολης τον χαιρέτησαν ως «νέο Γκόγκολ», του απαντά, γράφοντας για τους Δαίμονες, κυριολεκτικούς αυτή τη φορά, της Ευρώπης – βλέπε ιδίως τους «Δαιμονισμένους» του: «Ούτε καν φαντάζονται οι διανοούμενοι της Δύσης πόσο άθλια θα τελειώσουν όλα αυτά τα φληναφήματά τους περί προόδου, οικονομικής ανάπτυξης, προκοπής και πανανθρώπινης δήθεν ευτυχίας». Ο Μαξίμ Γκόρκι παραμένει επίσης, παρά τα όσα αναληθή κυκλοφορούν μέχρι σήμερα γι’ αυτόν, ένας θερμός απόστολος της μίας αληθινής Ρωσίας, που επίσης έπεσε μαχόμενος παλεύοντας να ενώσει τα δύο σπασμένα κομμάτια της, το παλαιό με το νέο, δολοφονημένος άνανδρα με δηλητήριο από τον ίδιο τον Στάλιν!

Το ίδιο πασχίζει σήμερα να πετύχει με τον δικό του τρόπο, κινούμενος από την αδιαπραγμάτευτη νοσταλγία του, μα ανοιχτή συνείδηση, για το «όλον» της Ρωσίας, ο Ρώσος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Ιβάν Βιριπάγιεφ, εξόριστος από τη χώρα του και διχασμένος ανάμεσα σε δύο θρησκείες, δύο γλώσσες, δύο κουλτούρες. Σε όλα τα γραπτά του, ποιητικά, πεζά και θεατρικά, μέσα από μια τιτάνια εσχατολογική προσπάθεια απεγκλωβισμού του από τα δυτικά ιδεολογικά δεσμά, καταγγέλλει τη θηριώδη υποκρισία της Δύσης, που εργαλειοποιεί εγκληματικά προς ίδιον όφελος, τον Ορθό Λόγο.

Στους «Μεθυσμένους», όπως παρατηρεί σωστά στο σημείωμά του ο σκηνοθέτης Ανδρέας Παράσχος, «ο Ιβάν Βιριπάγιεφ καταπιάνεται με θέματα που αφορούν την ύπαρξη του ατόμου, την αναζήτηση του εαυτού και της αλήθειας, αναδεικνύοντας τη ρευστότητα των ανθρωπίνων σχέσεων. Πρόσωπα διαφορετικών ηλικιών και ιδιοτήτων -εν μία νυκτί- υπό την επήρεια του αλκοόλ αναζητούν την προσωπική τους αλήθεια, τον δικό τους Θεό, φανερώνοντας όλα τα βαθιά ερωτήματα που ταλανίζουν τον σύγχρονο άνθρωπο. Τι είναι ο έρωτας; Πού βρίσκεται η ευτυχία; Πώς μοιάζει ο ψίθυρος του Θεού; Είναι όλα σε αυτόν τον κόσμο προαποφασισμένα; Όλοι οι χαρακτήρες του έργου ισορροπούν στο ίδιο σχοινί, έτοιμοι να πέσουν. Σε μια εποχή που υπάρχει μια συνεχόμενη μέθη με όσα μας «ποτίζουν», αυτοί οι άνθρωποι είναι γυμνοί, αποκαλύπτοντας τον εαυτό τους με τα φωτεινά και τα σκοτεινά στοιχεία. Είναι άνθρωποι του 21^ου αιώνα, βυθισμένοι και «μεθυσμένοι» στην σκέψη, τη θλίψη και τον υπαρξισμό».

Στα πιο πάνω δεν θα είχα να προσθέσω κάτι. Η παράσταση στο θέατρο OLVIO, σε δημιουργική, εμπνευσμένη σκηνοθεσία του Ανδρέα Παράσχου, στην άριστη μετάφραση του Δαυίδ Μαλτέζε, με απόλυτα συντονισμένη κινησιολογία του Τάσου Παπαδόπουλου, υλοποίησε πλήρως τις προθέσεις του σκηνοθέτη. Είδαμε μια παράσταση με πολύ γρήγορους, σχεδόν καταιγιστικούς, ρυθμούς, που όμως, δεν έπνιγαν το έκπαγλο όραμα του ποιητή, το αναδείκνυαν, αντίθετα, στην ολότητά του. Σαν ένα έλασμα μεταλλικό στα χέρια επιδέξιου τεχνίτη, που τινάζει σπίθες περιστρεφόμενο στον τροχό δίχως να παραμορφώνεται, με ήχους από συγκρουόμενα σπαθιά σε ξεχασμένες παμπάλαιες μάχες ή ανήκουστη μουσική από κύμβαλα μελλοντικών πολέμων.

Οι πέντε ηθοποιοί της παράστασης, Άννα-Μαρία Γάτου, Γιώργος Κωνσταντίνου, Βασίλης Μπόγδανος, Γιώργος Κωνσταντινίδης και Υρώ Τσάμογλου, άριστα διδαγμένοι, ανταποκρίθηκαν ισοδύναμα συνιστώντας μια αξιόμαχη και ετοιμοπόλεμη ομάδα σκηνικής δράσης, «κομμάντο» υψηλού κινδύνου. Τα λιτά σκηνικά-κοστούμια της Μαρίνας Κωνσταντινίδου, η πολύ ωραία μουσική του Μαρενγκλέν Μπούζο, οι συντονισμένοι φωτισμοί της Γεωργίας Τσελεπή, υπηρετούν καίρια και χωρίς περιττές υπερβολές, την απέριττα υπερβατική σκηνοθετική γραμμή.

---