Συνέντευξη στην Αλεξία Καλογεροπούλου
alexia.kalogeropoulou@gmail.com
Η Τασούλα Τσιλιμένη είναι Καθηγήτρια στο Π.Τ.Π.Ε., του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (Π.Θ.), στο οποίο διδάσκει θέματα Παιδικής-Εφηβικής Λογοτεχνίας, Αφήγηση, Μυθοπλασία – Δημιουργική Γραφή κειμένων βραχείας φόρμας. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζουν στη θεωρία και κριτική της παιδική/εφηβικής λογοτεχνίας καθώς επίσης και στη διδακτική της. Ως καλεσμένη καθηγήτρια προσφέρει μαθήματα και διαλέξεις σε μεταπτυχιακά προγράμματα πανεπιστημιακών ιδρυμάτων της ημεδαπής και αλλοδαπής (ΕΚΠΑ, ΑΠΘ, EAΠ, Λευκωσίας, κ. α). Έχει δημοσιευμένο ερευνητικό έργο σε έγκριτα διεθνή και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά, συλλογικούς τόμους, πρακτικά συνεδρίων και σε αυτόνομα ατομικά βιβλία. Είναι Διευθύντρια του Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού του Π.Θ. και Διευθύντρια του ηλεκτρονικού περιοδικού για τη θεωρία και μελέτη της παιδικής λογοτεχνίας ΚΕΙΜΕΝΑ (www.keimena.ece.uth.gr). Είναι Διευθύντρια του Μουσείου Παιδικής & Εφηβικής Λογοτεχνίας (ΜΠΕΛ), το οποίο ιδρύθηκε με πρότασή της από την Σύγκλητο του Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Γράφει επίσης λογοτεχνικά βιβλία για παιδιά και ενήλικες. Μιλήσαμε μαζί της για το Μουσείο αλλά και για το παιδικό και εφηβικό βιβλίο εν γένει.
Κυρία Τσιλιμένη, αφού σας καλωσορίσω στο Σαλόνι του BookSitting, θα ήθελα να σας ρωτήσω πώς ξεκίνησε η ιδέα για την ίδρυση του Μουσείου Παιδικής & Εφηβικής Λογοτεχνίας και ποιος ήταν ο ρόλος σας στην υλοποίηση αυτού του οράματος;
Αρχικά σας ευχαριστώ για την φιλοξενία στο BookSitting. Οι ιδέες πάνε και έρχονται. Κάποιες επιμένουν, άλλες πιο επιπόλαιες μας κλείνουν το μάτι και περιμένουν στη σειρά τους. Η ίδρυση του Μουσείου Παιδικής & Εφηβικής Λογοτεχνίας (ΜΠΕΛ) ήταν μια επίμονη ιδέα. Από τη στιγμή που γεννήθηκε η ιδέα χρειάστηκαν είκοσι περίπου χρόνια για να…μεγαλώσει. Με τον μέντορά μου, Β.Δ.Αναγνωστόπουλο, χρόνια πριν συζητούσαμε πάνω σε αυτή με ενθουσιασμό. Οι πρώτες προσπάθειες από την πλευρά μου έβρισκαν δυσκολίες, αγκυλώσεις διαδικαστικές κ.λπ. Όταν η ιδέα γίνεται όνειρο και στόχος «ζωής» ή εμμονή, ε, όλο και κάτι θα βγει στο τέλος. Ως καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, στο αντικείμενο της παιδικής λογοτεχνίας, γνωρίζοντας πολύ καλά το πεδίο και κυρίως το έργο δημιουργών, συγγραφέων και εικονογράφων, των φορέων που την προωθούν και την προσπάθειά τους, το εκδοτικό τοπίο – εκδίδω βιβλία μου για παιδιά από τα 21 μου χρόνια- διαπίστωνα όλο και περισσότερο την ανάγκη ενός σχετικού χώρου. Έτσι το 2022 με πρότασή μου στην Σύγκλητο του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ιδρύθηκε ομόφωνα από τα μέλη της Συγκλήτου το ΜΠΕΛ. Τον Ιανουάριο του 2024 οι Πρυτανικές αρχές το εγκαινίασαν και έτσι ανοίξαμε τις πόρτες στο κοινό.
Ποια είναι η κύρια αποστολή του Μουσείου και ποιοι είναι οι στόχοι του για την παιδική και εφηβική λογοτεχνία;
Το ΜΠΕΛ στοχεύει στην συγκέντρωση, διαφύλαξη και αξιοποίηση του αρχειακού υλικού που έχει και που συνεχίζει να συγκεντρώνει με προσοχή. Το υλικό αφορά το έργο των δημιουργών. Χειρόγραφα συγγραφέων, αλληλογραφία τους, προσωπικά τους αντικείμενα και αντικείμενα της ενασχόλησής τους με την συγγραφή και την εικονογράφηση, βιβλία με διαφορετικά εξώφυλλα και σε άλλες γλώσσες, φωτογραφικό υλικό, βίντεο με συνεντεύξεις δημιουργών, περιοδικά του προηγούμενου αιώνα, εικονογραφήσεις βιβλίων σε διάφορες φάσεις μέχρι την ολοκλήρωση ενός έργου, συμβόλαια παλαιά μεταξύ συγγραφέων και εκδοτών, αφίσες βιβλίου… Γενικά το υλικό εκτίθεται αλλά και αποτελεί πεδίο έρευνας για κάθε ενδιαφερόμενο που κινείται στο αντικείμενο αυτό. Το ΜΠΕΛ πραγματοποιεί επίσης εκπαιδευτικά προγράμματα, εκδηλώσεις για παιδιά και εργαστήρια, πάντα με άξονα το βιβλίο, με στόχο την επαφή των παιδιών με τα βιβλία και την γνωριμία τους με τους δημιουργούς του.
Ποιες ενέργειες έχει κάνει το Μουσείο για να ενισχύσει την έρευνα, να ευαισθητοποιήσει το κοινό αναφορικά με τη σημασία του παιδικού βιβλίου και να προωθήσει την παιδική λογοτεχνία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό;
Το ΜΠΕΛ συνεργάζεται με άλλους φορείς, είτε επιστημονικούς είτε λογοτεχνικούς, προκειμένου να ενισχυθεί η έρευνα και να προωθηθεί η παιδική λογοτεχνία. Η πιο πρόσφατη συνεργασία μας αφορά πραγματοποίηση επιστημονικής ημερίδας (Μάρτιος/Βόλος) με ανακοινώσεις και εργαστήρια, σε συνεργασία με την έδρα Unesco του University of Nicosia. Προς το παρόν δεν έχουμε αναπτύξει συνεργασία με φορείς του εξωτερικού αλλά είναι στα άμεσα σχέδιά μας.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας και πώς έχει εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια;
Παρακολουθώντας και μελετώντας το τοπίο της εξέλιξης της παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας στη χώρα μας νιώθει κανείς αισιοδοξία καθώς μπορεί να διαπιστώσει ενδιαφέρον ποσοτικό και ποιοτικό ρυθμό. Οι συγγραφείς συνειδητοποιημένοι απέναντι στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες του αναγνωστικού κοινού στο οποίο απευθύνονται, δημιουργούν κείμενα σύμφωνα με τις ανάγκες των παιδιών και αντίστοιχες των απαιτήσεων προκειμένου να κερδίσουν το ενδιαφέρον τους. Όλα τα λογοτεχνικά είδη εξελίσσονται με τη σημείωση ότι το διήγημα για παιδιά και η ποίηση είναι εκείνα που υπολείπονται σε παραγωγή. Το είδος του μυθιστορήματος και τα εικονογραφημένα βιβλία πρωτοπορούν. Η θεματολογία δεν γνωρίζει δεσμεύσεις και το στοιχείο του ρεαλισμού κυριαρχεί σε μια ισορροπία με την λογοτεχνικότητα και μια αισιόδοξη ματιά προς τον κόσμο μέσα από την κριτική σκέψη.
H ελληνική παιδική λογοτεχνία δεν υπολείπεται σε κάτι έναντι της παγκόσμιας.
Ο διάλογος μεταξύ της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας και της εκτός των συνόρων είναι ευνοϊκός και επηρεάζει θετικά την εξέλιξή της. Σε αυτό βοηθούν γεγονότα όπως η έκθεση της Μπολόνιας, αλλά και οι προσκλήσεις συγγραφέων και εικονογράφων του εξωτερικού στη χώρα μας. Σημαντικό ρόλο έχουν και οι φορείς που το ενδιαφέρον τους είναι στο παιδικό βιβλίο, όπως η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά και ο Κύκλος του Ελληνικού παιδικού βιβλίου (μέλος της ΙΒΒΥ) με τις δράσεις τους και την απονομή βραβείων κάτι που ενισχύσει από την πλευρά τους το βιβλίο. Το διαδίκτυο επίσης έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην επικοινωνία μεταξύ των δημιουργών κι αυτό επηρεάζει την εξέλιξη της δουλειάς τους. Γενικά, η ελληνική παιδική λογοτεχνία δεν υπολείπεται σε κάτι έναντι της παγκόσμιας. Θα μπορούσε να είχε καλύτερη πορεία φυσικά εάν υπήρχε ένα σχέδιο για το βιβλίο και την προώθησή του στο εξωτερικό, από την πλευρά της κρατικής εξουσίας.
Σε τι διαφέρει η παιδική από την εφηβική λογοτεχνία, όσον αφορά τους στόχους της, πέρα από τον τρόπο γραφής και τη θεματολογία;
Η λογοτεχνία για τις πιο μικρές ηλικίες έχει σαν στόχο να δημιουργήσει σχέσεις μεταξύ του αναγνώστη και του βιβλίου. Μια γνωριμία που θα εξελιχθεί σε συνήθεια και τακτική. Να βάλει τις βάσεις γνωριμίας των λογοτεχνικών ειδών, των κριτηρίων επιλογής και γενικά τη διαπίστωση ότι το παιδικό βιβλίο προσφέρει απόλαυση και ενισχύει τον ψυχικό και συναισθηματικό κόσμο του παιδιού. Να του καθρεφτίσει τον κόσμο.
Το παιδικό βιβλίο προσφέρει απόλαυση και ενισχύει τον ψυχικό και συναισθηματικό κόσμο του παιδιού.
Η λογοτεχνία για εφήβους έχει ως στοίχημα να τους κρατήσει κοντά της. Είναι η ηλικιακή ζώνη που συνήθως οι αναγνώστες στρέφουν αλλού το ενδιαφέρον τους και με έντονο το γεγονός της προετοιμασίας για την εισαγωγή τους στα ακαδημαϊκά ιδρύματα, ο χρόνος τους συμπιέζεται, το διάβασμα είναι μόνο για την προετοιμασία, οπότε ο ελάχιστος χρόνος τους δεν διατίθεται για λογοτεχνικό διάβασμα. Φυσικά μεγάλο ρόλο παίζει και η θεματολογία και η τεχνική συγγραφής, ειδικά εφόσον υπάρχουν δυσκολίες και προκλήσεις του χρόνου και της τεχνολογίας, στην οποία οι έφηβοι έχουν παραδοθεί, έχουμε όλοι παραδοθεί. Ένα αδιάφορο ή μέτριο βιβλίο θα απογοητεύσει τον έφηβο και δύσκολα θα επιστρέψει στις σελίδες του…
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η παιδική και εφηβική λογοτεχνία στην Ελλάδα σήμερα, σε σχέση με άλλες χώρες της Ευρώπης;
Η παιδική λογοτεχνία στην χώρα μας κινείται σε πολύ καλά εκδοτικά επίπεδα αλλά και σε ποιότητα υλικότητας του βιβλίου και αισθητικής. Το ζητούμενο είναι η αναγνώρισή της στην Ευρώπη. Δυστυχώς δεν μεταφράζονται συστηματικά παιδικά ελληνικά βιβλία σε ποσοστό ώστε να διαπεράσει τα σύνορα της χώρας μας. Εμείς γνωρίζουμε συγγραφείς και εικονογράφους άλλων χωρών γιατί μεταφράζονται αρκετοί ξενόγλωσσοι τίτλοι στα ελληνικά. Το αντίθετο όμως δεν συμβαίνει. Είναι γενικότερο ζήτημα του βιβλίου αυτό.
Πόσο σημαντικό είναι το βιβλίο για τη διαπαιδαγώγηση και την ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων; Μπορεί να επηρεάσει τον χαρακτήρα και την κοινωνική τους συνείδηση;
Οι αναγνώστες ακολουθώντας τους ήρωες στη διαδρομή τους, παρατηρώντας τα αποτελέσματα της συμπεριφοράς τους, μπαίνουν στη διαδικασία κριτικής σκέψης και αυτό θέτει ένα πλαίσιο όχι διδακτισμού αλλά εξέτασης των συνθηκών, των αιτιών κ.λπ. Ξέρουμε πως κάθε βιβλίο τόσο κειμενικά όσο και εικονογραφικά εμπεριέχει το στοιχείο της ιδεολογίας στον έναν ή άλλο βαθμό. Αυτό υποδόρια λειτουργεί και οδηγεί τον αναγνώστη και την αναγνώστρια στο να επανατοποθετηθεί σε ζητήματα που θέτει το κείμενο. Μπορεί να ενισχύσει μια άποψη ή να την υποβαθμίσει. Με την έννοια αυτή σαφώς και διαμορφώνει ατομική ταυτότητα απέναντι σε κοινωνικά ζητήματα.
Τι θα συμβουλεύατε τους γονείς που θέλουν να φέρουν τα παιδιά τους κοντά στο βιβλίο; Και τι θα πρέπει να προσέχουν κατά την επιλογή παιδικών και εφηβικών βιβλίων;
Οι γονείς πιστεύω ότι ξέρουν το βασικό: ότι είναι το πρώτο και το πιο ισχυρό μοντέλο μίμησης. Δηλαδή αν τα παιδιά βλέπουν ότι οι ίδιοι έχουν σχέση με το βιβλίο, έχουν περισσότερες πιθανότητες και τα ίδια να είναι πιο κοντά στα βιβλία. Επίσης η πλήρη «εκχώρηση» των παιδιών τους στην τεχνολογία χωρίς να θέτουν όρια, δεν βοηθά. Τα παιδιά έχουν ανάγκη τα όρια. Δεν γίνονται όλα ως δια μαγείας. Δεν υπάρχουν κανόνες, απλά συνήθειες. Ας αναρωτηθούμε πόσο συχνά οι γονείς πάνε με τα παιδιά τους σε κάποια βιβλιοθήκη, σε ένα βιβλιοπωλείο, σε χώρους με δραστηριότητες για το βιβλίο. Η συνήθεια απλώνει ρίζες. Εκτός αυτού σιγά σιγά δυναμώνει την κρίση των παιδιών για την επιλογή των βιβλίων.
Ας αναρωτηθούμε πόσο συχνά οι γονείς πάνε με τα παιδιά τους σε κάποια βιβλιοθήκη, σε ένα βιβλιοπωλείο, σε χώρους με δραστηριότητες για το βιβλίο.
Όσον αφορά τα κριτήρια επιλογής, ναι έχουμε ως γονείς πολύ σημαντικό ρόλο και σε αυτό για να αγαπήσουν τα παιδιά το βιβλίο. Με μεγάλη προσοχή επιλέγονται τα βιβλία, κι αν μας απασχολεί το κατάλληλο «νούμερο» όταν αγοράζουμε ρούχα ή παπούτσια, δηλαδή κάτι που να τους ταιριάζει, σε υπερθετικό βαθμό αυτό θα πρέπει να είναι για το βιβλίο. Ύφος, θέμα, γλώσσα, υλικότητα του βιβλίου που να ικανοποιούν την αισθητική και την συναισθηματική ανάγκη των παιδιών είναι τα πιο βασικά κριτήρια επιλογής βιβλίων. Όπως οι ενήλικες απολαμβάνουν όταν διαβάσουν ένα βιβλίο που τους αρέσει, το ίδιο θα πρέπει να ισχύει και για τα παιδιά. Βιβλία που να τους αρέσουν και όχι βιβλία που να «δείχνουν», δηλαδή να έχουν ως στόχο να μάθουν τα παιδιά μέσα από αυτό. Φυσικά και τα βιβλία είναι φορείς γνώσεων, αξιών, αλλά ο τρόπος που το διαπραγματεύονται έχει πολύ μεγάλη σημασία.
Ποιοι είναι οι μελλοντικοί στόχοι του Μουσείου;
Το μουσείο μας, που μετράει μόλις έναν σχεδόν χρόνο λειτουργίας του, όπως κάθε μουσειακός χώρος δεν αφορά μόνο την περιοχή ή την πόλη στην οποία εδρεύει. Στόχος μας είναι να γίνει πιο γνωστό στο ευρύτερο κοινό της χώρας μας. Γι’ αυτό και εκτός της συνέχειας της συγκέντρωσης αρχειακού υλικού δημιουργών που έχουν φύγει ή έχουν μεγάλο έργο στο ενεργητικό τους, δημιουργούμε σχέδια δράσης προγραμμάτων και εκδηλώσεων ευρείας κλίμακας. Όπως αυτή που πραγματοποιήσαμε στις 2 Απριλίου στο κεντρικό αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με βραβευμένους δημιουργούς όπως η Μαρία Παπαγιάννη, η Ελένη Δικαίου, η Λήδα Βαρβαρούση αλλά και καλλιτέχνες όπως ο Στράτος Τζώρτζογλου, η Πέμη Ζούνη, ο Γιάννης Ζουγανέλης, με τον Πρύτανη του Πανεπιστημίου, με φοιτητές, μαθητές, αντιδημάρχους πολιτισμού που διάβασαν παιδικά βιβλία στο κοινό κλπ. Δράσεις που ενισχύουν τη φιλαναγνωσία. Ο μεγαλύτερος στόχος μας βέβαια είναι να βρεθεί ένας νέος χώρος στέγασης άξιος του ΜΠΕΛ, που θα το βοηθήσει αφενός να αναδείξει με διαφορετικό τρόπο το υλικό του, αφετέρου να φιλοξενεί και να υλοποιεί εκπαιδευτικές δράσεις ευρύτερου χαρακτήρα και περιεχομένου.
Ποια είναι η σημασία της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου, κατά τη γνώμη σας; Είναι μια ευκαιρία για τη διάδοση της φιλαναγνωσίας;
Όπως όλες οι παγκόσμιες ημέρες, έτσι και αυτή, στόχο έχει να υπενθυμίσει, να ενεργοποιήσει, να προσελκύσει το ευρύτερο ενδιαφέρον. Αναμφίβολα συμβάλλει στη φιλαναγνωσία αφού παιδιά και έφηβοι έχουν την ευκαιρία να συναντηθούν με συγγραφείς και εικονογράφους, να συζητήσουν για το βιβλίο, να λάβουν μέρος σε δραστηριότητες σχετικές…. Στο ΜΠΕΛ με αφορμή τη μέρα αυτή είχαμε για μια ολόκληρη εβδομάδα καλεσμένους συγγραφείς που είτε επισκέπτονταν σχολεία είτε συναντούσαν παιδιά στο χώρο του Μουσείου. Επίσης υπήρχαν εργαστήρια και εκπαιδευτικά προγράμματα για το βιβλίο. Μια εβδομάδα πριν είχαμε μια ημερίδα και χαρήκαμε πολύ που γέμισε το αμφιθέατρο. Η 2 Απριλίου είναι μια σημαντική μέρα που στέλνει ένα μήνυμα ότι το Βιβλίο είναι εδώ και μας περιμένει να το ανοίξουμε χωρίς χαρτοκόπτη.
Newsletter
BookSitting | Βιβλία, Τέχνες, Ιδέες
BookSitting 