Συνέντευξη στην Αλεξία Καλογεροπούλου
alexia.kalogeropoulou@gmail.com
Ο Αλέξανδρος Σχισμένος γεννήθηκε το 1978 στην Αθήνα και μεγάλωσε στο Αγρίνιο. Είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και μεταδιδακτορικός ερευνητής του ΑΠΘ. Υπήρξε αρθρογράφος σε διάφορα έντυπα και ιστοσελίδες και μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού Βαβυλωνία (έως το 2019), του περιοδικού Το Έρμα και των εκδόσεων Αυτολεξεί. Διδάσκει Ιστορία και Φιλοσοφία Θεάτρου στην Ανώτερη Δραματική Σχολή “Τεχνών Εκατό” Ίδρυμα Μ. Κακογιάννης.Μιλήσαμε μαζί του με αφορμή το βιβλίο του «Τεχνολογία και Βαρβαρότητα. Κριτική της τεχνητής νοημοσύνης» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Athens School.
Αφού σας καλωσορίσω στο Σαλόνι του BookSitting, θα ήθελα να σας ρωτήσω, τι σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο Τεχνολογία και Βαρβαρότητα; Ήταν κάποιο συγκριμένο γεγονός, μια γενικότερη ανησυχία για τον ρόλο της τεχνολογίας στη σύγχρονη κοινωνία ή κάτι άλλο;
Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση στο Σαλόνι του BookSitting και συγχαρητήρια για την εξαιρετική δουλειά σας! Όσον αφορά το τελευταίο μου βιβλίο, αποτελεί τη συνέχεια της μεταδιδακτορικής μου έρευνας για την κοινωνική οντολογία του ψηφιακού κόσμου που ξεκίνησε το 2018. Κατά κάποιον τρόπο, αποτελεί τη συνέχεια της Εισαγωγής στην Κριτική του Ψηφιακού Λόγου, που κυκλοφόρησε σε μορφή βιβλίου το 2021 και παρουσιάζει το γενικό πλαίσιο και τις βασικές έννοιες της έρευνάς μου. Όπως καταλαβαίνετε, κομβική υπήρξε η εμπειρία του εγκλεισμού της πανδημίας και η απότομη μετατόπιση τόσων κεντρικών κοινωνικών λειτουργιών στην ψηφιακή σφαίρα. Ο τόμος Τεχνολογία και Βαρβαρότητα: Κριτική της Τεχνητής Νοημοσύνης εστιάζει συγκεκριμένα στις ψηφιακές τεχνολογίες και εφαρμογές της ΤΝ, ερευνητικό πεδίο στο οποίο εμβάθυνα και ως χρήστης μετά το παγκόσμιο λανσάρισμα του ChatGPT τον Νοέμβριο του 2022, που έφερε την ΤΝ στην καθημερινότητά μας. Καθώς η έρευνά μου συνεχίζεται, πιθανώς ο επόμενος τόμος να αφορά την Εικονική Πραγματικότητα, πεδίο στο οποίο η ΤΝ επιδρά καταλυτικά.
Διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου σας ότι η τεχνολογική ανάπτυξη οδηγεί σε μια νέα μορφή φτώχειας. Θα θέλατε να εξηγήστε περισσότερο αυτή τη σκέψη στους αναγνώστες μας;
Στο οπισθόφυλλο παραθέτω ένα απόσπασμα από το κείμενο του Walter Benjamin με τίτλο Erfahrung und Armut που θα μπορούσαμε να μεταφράσουμε ως Εμπειρία και Φτώχεια ή Εμπειρία και Ένδεια. Παραθέτω το απόσπασμα χωρίς σχολιασμό, μόνο στο οπισθόφυλλο, γιατί μου έκανε βαθιά εντύπωση η περιγραφή του στοχαστή για την πτώχυνση της πνευματικής και ηθικής κουλτούρας μας αναλογικά με τον εμπλουτισμό των τεχνολογικών μηχανισμών. Μάλιστα ο Benjamin περιγράφει πώς ανορθολογικές μόδες – όπως τα μέντιουμ – κατέκλυσαν τον δημόσιο διανοητικό χώρο ενώ παράλληλα η εργαλειακή ορθολογικότητα της τεχνολογίας γέμιζε την καθημερινή συνύπαρξη. Αν σκεφτούμε ότι το κείμενο αυτό γράφτηκε τον Ιανουάριο του 1933, τον μήνα που ο Χίτλερ ανακηρύχθηκε καγκελάριος της Γερμανίας, οι παραλληλισμοί και οι ομοιότητες είναι ανατριχιαστικοί.
Όσο για τη δική μας φτώχεια, νομίζω ότι είναι εμφανής στην καταρράκωση του δημόσιου διαλόγου σε δημοσιολογικό παραλήρημα μέσα στην κακοφωνία των ψηφιακών κοινωνικών δικτύων. Η κριτική σκέψη και ο βαθυστόχαστος κριτικός διάλογος, απαραίτητα θεμέλια κάθε δημοκρατικής κοινωνίας, συρρικνώνονται και απειλούνται και από τους επίσημους θεσμούς ανεπίσημης λογοκρισίας αλλά και από τη διάχυση του θορύβου του κόσμου στην καθημερινή μας επικοινωνία. Ο ρυθμός του καθημερινού χρόνου επιταχύνεται ενώ ο ρυθμός των συλλογικών μας δια ζώσης συναντήσεων και κοινών διαδρομών επιβραδύνεται. Αν αναλογιστούμε ότι ο Benjamin μάς μιλά από τον παλαιό αναλογικό κόσμο με τέτοιες προειδοποιήσεις, κατανοούμε ότι είμαστε ήδη σε μία πορεία ανθρωπολογικού και κοινωνικο-ιστορικού ψηφιακού μετασχηματισμού.
Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί απειλή για το ανθρώπινο υποκείμενο; Μπορεί να το αντικαταστήσει ή μήπως το μετασχηματίζει σε κάτι νέο;
Στην αρχή και το τέλος της ΤΝ υπάρχει το ανθρώπινο υποκείμενο, τόσο ως κατασκευαστής όσο και ως χρήστης με διττό τρόπο: ως χρήστης που ελέγχει το σύστημα και ως χρήστης που τροφοδοτεί το σύστημα, σύμφωνα με το καπιταλιστικό πρότυπο διαμερισμού: πάροχος – πελάτης. Αλλά και που ελέγχει τη ροή πληροφορίας σύμφωνα με το συγκεντρωτικό μοντέλο εξουσίας: κυβερνήτης – υπήκοος. Το ανθρώπινο υποκείμενο ως κοινωνικό και πολιτικό ον, ως άτομο εν κοινωνία, βρίσκεται εμβυθισμένο στο παγκόσμιο σύστημα πληροφοριών και επικοινωνιών, που είναι το Ιντερνετ, αλλά ως ψηφιακός χρήστης καθίσταται συγχρόνως ψηφιακό προϊόν, γεννήτρια περιεχομένου και στόχος προσωποποιημένων διαφημίσεων, δηλαδή μία οικονομική μονάδα του ψηφιακού συστήματος που ελέγχεται ολιγοπωλιακά από πέντε – κυρίως – εταιρείες (Alphabet, Amazon, Apple, Meta, και Microsoft).
Αυτή την εποχή, τα μοντέλα ΤΝ που παρέχονται αποτελούν εφαρμογές των Μεγάλων Γλωσσικών Μοντέλων που εκπαιδεύονται και τρέφονται από τα ήδη διαθέσιμα δεδομένα μας και δημιουργούν τετελεσμένα σε δύο, κυρίως, τομείς: Στον τομέα της πληροφορικής αρχιτεκτονικής, ενώ η παλαιά ΤΝ ήταν κυρίως συμβολική και θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως κλάδος της μαθηματικής λογικής, η νέα ΤΝ είναι κυρίως συνδυαστική και μπορεί να ερμηνευθεί ως κλάδος της στατιστικής. Η ΤΝ δεν λειτουργεί με μοντέλο τη λογική εξαγωγή συμπερασμάτων, αλλά τη στατιστική εξαγωγή συμπερασμάτων, τη συσχέτιση δεδομένων και την ταξινόμηση σύμφωνα με το δημοφιλέστερο μοτίβο. Άρα έχουμε μία αναπαραγωγή του θεσμισμένου, ακόμη κι αν είναι εσφαλμένο. Αυτό διαβρώνει τα κριτήρια επαλήθευσης και εγκυρότητας. Γνωρίζουμε ήδη ότι υπάρχει ένα μαθηματικό όριο όσον αφορά την εκπαίδευση των μοντέλων ΤΝ. Με λίγα λόγια, μπορούν να παράσχουν αποτελέσματα με 80% ακρίβεια και 20% πιθανότητα σφάλματος. Για να εξαλειφθεί αυτό το 20% απαιτούνται εκθετικά πολλαπλάσια δεδομένα από όσα είναι τώρα διαθέσιμα και απίστευτη υπολογιστική ισχύς – ενέργεια, όρια που αυτή τη στιγμή είναι απροσπέλαστα.
Η κριτική σκέψη και ο βαθυστόχαστος κριτικός διάλογος, απαραίτητα θεμέλια κάθε δημοκρατικής κοινωνίας, συρρικνώνονται και απειλούνται και από τους επίσημους θεσμούς ανεπίσημης λογοκρισίας αλλά και από τη διάχυση του θορύβου του κόσμου στην καθημερινή μας επικοινωνία.
Στο δεύτερο επίπεδο όμως, η ΤΝ αποτελεί ένα πολιτικό πρόγραμμα αυτοματοποίησης και ελέγχου των κοινωνικών διεργασιών σε παγκόσμιο επίπεδο, που προωθείται ρητά και πλουσιοπάροχα από τους ισχυρότερους κρατικούς μηχανισμούς του πλανήτη. Ιδίως μετά τη νίκη Τραμπ στις ΗΠΑ, οι τεχνοκράτες τύπου Ελον Μασκ, για τους οποίους αφιερώνω ξεχωριστό κεφάλαιο στο βιβλίο, έχουν όλα τα οικονομικά μέσα στα χέρια τους για να αναπτύξουν και να επεκτείνουν τα μοντέλα τους ανεξέλεγκτα. Εδώ βρισκόμαστε στον πυρήνα του κερδοσκοπικού, χρηματιστηριακού καπιταλισμού. Οι εταιρείες έχουν ισχυρά κίνητρα να διαφημίζουν με υπερβολές τις ικανότητες των εφαρμογών τους, προκειμένου να παίρνουν μεγαλύτερες επιδοτήσεις, πριν καν αυτές οι εφαρμογές καταστούν λειτουργικές και ασφαλείς. Υπ’ αυτή την έννοια, το 2025 είναι μια ιστορική χρονιά.
Βλέπετε, το 2025 άρχισε επισήμως η κούρσα του παγκόσμιου διακρατικού ανταγωνισμού γύρω από την ανάπτυξη της ΤΝ με δυσοίωνες προβλέψεις. Ενώ ο Μπάιντεν πέρασε το ChipsAct τον Αύγουστο του 2024 για να περιορίσει την εξαγωγή εξελιγμένων μικροτσίπ και ο Τραμπ υποσχέθηκε 500 δις στις εταιρείες Τεχνητής Νοημοσύνης μετά τη ορκομωσία του, τον Ιανουάριο του 2025, δύο κινεζικές εταιρείες (DeepSeek, ByteDance ιδιοκτήτρια του TikTok) παρουσίασαν μοντέλα ΤΝ (LLM’s) που λειτουργούν με 50 φορές μικρότερο κόστος εκπαίδευσης. Ενώ η Google τον Φεβρουάριο του 2025 ανακοίνωσε ότι αλλάζει την εταιρική της πολιτική και αφαιρεί τις ηθικές απαγορεύσεις που υπήρχαν στη διακήρυξή της όσον αφορά τη χρήση ΤΝ για οπλικά συστήματα και συστήματα επιτήρησης. Μεταπράτηση του ψηφιακού δήμου, δηλαδή των δεδομένων μας.
Οπότε με απασχολεί βαθιά η απειλή της ΤΝ ως εργαλείο ελέγχου, χειραγώγησης και επιτήρησης των πληθυσμών σε ατομικό, προσωπικό επίπεδο. Και αυτό που μας δείχνει η τρέχουσα πραγματικότητα είναι πως η απειλή της ΤΝ δεν είναι η Σκεπτόμενη Μηχανή αλλά η κερδοσκοπική απληστία των διευθυντών των εταιρειών Τεχνητής Νοημοσύνης.
Είναι απειλή για την τέχνη η εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης;
Αναρωτιέμαι αν ουσιαστικά κάτι μπορεί να είναι απειλή για την τέχνη. Σίγουρα αποτελεί απειλή για τους καλλιτέχνες. Όπως επισημαίνει ο καθηγητής Luciano Floridi, η τεχνητή νοημοσύνη είναι ένα άνευ προηγουμένου διαζύγιο μεταξύ αυτενέργειας και νοημοσύνης, μεταξύ δεξιότητας και νοημοσύνης. Ας το πούμε απλά: Τα Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα δεν είναι νοήμονα. Αλλά είναι επιδέξια. Επιδέξια συστήματα επικοινωνίας σε πραγματικό χρόνο με νοήμονες χρήστες. Όπως υποστηρίζω στο βιβλίο, η ΤΝ δεν μπορεί να διαβάσει ποίηση αλλά μπορεί να γράψει ποίηση. Πώς; Ανασυνθέτοντας και ανασυναρμολογώντας τα δεδομένα από όσα ποιήματα έχουν γραφτεί και ψηφιοποιηθεί ήδη. Αλλά ο αναγνώστης, το ανθρώπινο υποκείμενο πίσω από την οθόνη, μπορεί να διαβάσει το ποίημα. Μπορεί όμως να ξεχωρίσει αν γράφτηκε από ανθρώπινο χέρι ή από πρόγραμμα; Θεωρώ ότι αυτό θα γίνεται όλο και πιο δύσκολο. Μα τι θα είναι αυτό που μέσα στο ποίημα θα μπορεί να συγκινήσει το ανθρώπινο υποκείμενο; Μα το ίχνος της ανθρώπινης δημιουργίας που εμπερικλείεται στα θραύσματα των αρχικών δεδομένων με τα οποία η μηχανή συνέθεσε το αποτέλεσμά της που, σε μηχανικό επίπεδο, δεν είναι ποίημα ή λέξεις ή νόημα αλλά επιλεγμένα μοτίβα φωτεινών σημάτων.
[…] η ΤΝ αποτελεί ένα πολιτικό πρόγραμμα αυτοματοποίησης και ελέγχου των κοινωνικών διεργασιών σε παγκόσμιο επίπεδο […]
Τώρα, επειδή οι τέχνες έχουν διαφορετική σχέση προς την τεχνολογία και τη δεξιότητα ανάλογα με το αντικείμενό τους, μπορούμε να βρούμε ποιες είναι πιο ευάλωτες στην ΤΝ. Θεωρώ ότι καταρχάς οι εικαστικές, γραφιστικές και ακουστικές τέχνες είναι πολύ πιο εύκολο να αναπαραχθούν ψηφιακά από ό,τι οι παραστατικές, ενσώματες τέχνες. Το κλειδί είναι η ζωντανή παρουσία του ανθρώπινου σώματος, που ποτέ η μηχανή δεν θα μπορέσει να υποκαταστήσει ή να αντικαταστήσει. Ελπίζω ότι οι επαναστατικές δυνατότητες του χορού και του θεάτρου θα ανοίξουν αναπάντεχους νέους δρόμους.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να αντιληφθεί υπαρξιακά και φιλοσοφικά ερωτήματα, όπως τα αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος; Και αν όχι, θα υπάρξει, κατά τη γνώμη σας, τέτοια δυνατότητα στο μέλλον;
Όχι, δεν πιστεύω ότι η ΤΝ έχει υποκειμενικότητα, συνείδηση ή εσωτερικότητα, συνεπώς ούτε τη δημιουργική φαντασία που απαιτείται για οποιαδήποτε φιλοσοφική ή και επιστημονική εκκίνηση. Όπως τόνιζε ο Καστοριάδης στα Πεπραγμένα και Πρακτέα: «»Γιατί ἕνας ἠλεκτρονικὸς ὑπολογιστὴς δὲν μπορεῖ νὰ ἀντικαταστήσει τὸ ἀνθρώπινο πνεῦμα; Διότι στερεῖται φαντασίας, συνεπῶς δὲν μπορεῖ νὰ ὑπερβεῖ ἢ νὰ παραβεῖ τοὺς κανόνες λειτουργίας του (ἐκτὸς καὶ ἂν τούτο τοῦ ἔχει ρητῶς καθορισθεῖ ὡς κανόνας, καὶ προφανῶς, στὴν περίπτωση αὐτή, θὰ τοῦ εἶναι ἀδύνατον νὰ θέσει ἕνα νέο κανόνα ἱκανὸ νὰ ὁδηγήσει σὲ λογικά ἀποτελέσματα)· καὶ ἐπίσης διότι στερεῖται πάθους, εἶναι συνεπῶς ἀνίκανος νὰ ἀλλάξει ἀπότομα ἀντικείμενο ἔρευνας επειδή μιὰ νέα ἰδέα, ποὺ οὔτε κὰν τήν ὑποψιαζόταν προηγουμένως, τὸν κατέκτησε στὴν πορεία.»
Το πάθος και η φαντασία είναι η πηγή κάθε φιλοσοφικού ερωτήματος.
Τι σημαίνει για εσάς «βαρβαρότητα» στη σύγχρονη τεχνολογική εποχή; Και πώς συνδέεται με την ιδέα του «δημοκρατικού ψηφιακού ανθρωπισμού» που αναφέρετε στο βιβλίο;
Χρησιμοποιώ τον όρο «βαρβαρότητα» όχι με τις γενικότερες, τρέχουσες σημασίες αλλά με τη φιλοσοφική έννοια που της έδωσε ο Friedrich Von Schiller στις επιστολές του «Περί της Αισθητικής Παιδείας του Ανθρώπου», το 1795, όπου, τον αιώνα του Διαφωτισμού διερωτάται: «Γιατί παραμένουμε βάρβαροι;» και δίνει τον δικό του ορισμό των βαρβάρων, όπου τα αφηρημένα ιδανικά κυριαρχούν με την αυθεντία τους επί των παθών και τα καταστρέφουν. Οι βάρβαροι υποτάσσονται σε είδωλα και απόλυτες ιδέες, χωρίς να τις αμφισβητούν: «Ικανοποιημένοι αν οι ίδιοι μπορούν να αποφύγουν την σκληρή δουλειά του στοχασμού, οικειοθελώς εγκαταλείπουν σε άλλους τη διαφύλαξη των σκέψεών τους. Και αν συμβεί και ευγενέστερες ανάγκες ταράξουν την ψυχή τους, αγκιστρώνονται με άπληστη πίστη στις φόρμουλες που το κράτος και η εκκλησία διατηρούν για τέτοιες περιπτώσεις.»
[…] οι εικαστικές, γραφιστικές και ακουστικές τέχνες είναι πολύ πιο εύκολο να αναπαραχθούν ψηφιακά από ό,τι οι παραστατικές, ενσώματες τέχνες. Το κλειδί είναι η ζωντανή παρουσία του ανθρώπινου σώματος, που ποτέ η μηχανή δεν θα μπορέσει να υποκαταστήσει ή να αντικαταστήσει.
Θεωρώ λοιπόν ότι οι σύγχρονες στάσεις απέναντι στην τεχνολογία, τόσο η τεχνολατρεία όσο και η τεχνοφοβία, που βασίζονται σε ουτοπικά ή δυστοπικά είδωλα και προβλεπτικές προβολές αποτελούν μια σύγχρονη μορφή βαρβαρότητας.
Πώς η σύγχρονη τεχνολογία διαμορφώνει το «κοινωνικό φαντασιακό»; Πώς επηρεάζει τη συλλογική μας αντίληψη για την πραγματικότητα;
Η σύγχρονη τεχνολογία διαμορφώνει την πραγματικότητα και μεταποιεί τις αναπαραστάσεις μας για την πραγματικότητα, πράγμα που σημαίνει ότι μετασχηματίζει ριζικά θεμελιώδεις σημασίες του κοινωνικού φαντασιακού. Δεν πρέπει να σκεφτόμαστε την ΤΝ ως μία ασώματη ψηφιακή συνείδηση που έρπει στις οθόνες μας, αλλά ως το προϊόν ενός ολόκληρου συστήματος υπολογισμού, διασύνδεσης και μετατροπής δεδομένων του οποίου η ψηφιακή επιφάνεια ριζώνει σε τεράστιες βάσεις δεδομένων με τρισεκατομμύρια μικροεπεξεργαστές, ενεργοβόρες βιομηχανικές υποδομές και εξαρτάται από γιγάντιες ρυπογόνες εξορυκτικές επιχειρήσεις. Παρομοίως, η Kate Crawford σημειώνει: «Η τεχνητή νοημοσύνη, λοιπόν, είναι μια ιδέα, μια υποδομή, μια βιομηχανία, μια μορφή άσκησης εξουσίας και ένας τρόπος αντίληψης- είναι επίσης μια εκδήλωση του εξαιρετικά οργανωμένου κεφαλαίου που υποστηρίζεται από τεράστια συστήματα εξόρυξης και εφοδιαστικής, με αλυσίδες εφοδιασμού που περιβάλλουν ολόκληρο τον πλανήτη.»
Αυτή τη νέα πραγματικότητα τη βλέπουμε, π.χ. στην πίεση που ασκούν οι ΗΠΑ για την απόκτηση της Γροιλανδίας, λόγω των σπανίων γαιών. Βλέπουμε να επιταχύνεται η διαδικασία που ονομάζουμε περι-τύλιξη (enveloping), όπου το κοινωνικό περιβάλλον αναδιαμορφώνεται σύμφωνα με τις αναγκαιότητες των νέων ψηφιακών τεχνολογικών σε μαζική κλίμακα. Στο πεδίο των κοινωνικών φαντασιακών σημασιών βλέπουμε την πρωτοφανή εγκατάλειψη των παραδοσιακών αξιών του ανθρωπισμού της νεωτερικότητας υπερ του φαντασιακού της εργαλειακής αποτελεσματικότητας, της τεχνολογικής επιτάχυνσης, της τεχνοκρατικής ανάθεσης και του απομονωμένου ατόμου που ταυτίζεται με την ψηφιακή, ασώματη, εκδήλωση της υποκειμενικότητας. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μία ηθική αλλά και γνωστική πτώχυνση, γνωρίζουμε λιγότερα από την πραγματικότητα όσο περισσότερο αυτή αυτοματοποιείται.
Στο βιβλίο σας εξετάζετε τη σχέση του ανθρώπου με τη μηχανή. Πιστεύετε ότι αυτή η σχέση αυτή θα γίνει πιο ισότιμη στο μέλλον;
Και μόνο το ερώτημα της ισοτιμίας στη σχέση ανθρώπου – μηχανής, είναι ένα καινοφανές φιλοσοφικό πρόβλημα. Κανονικά η ηθική έννοια της ισοτιμίας ταιριάζει μόνο στη σχέση ανθρώπου με άνθρωπο. Η μηχανή είναι ένα προϊόν του ανθρώπου και μάλιστα μία επέκταση των ανθρωπίνων λειτουργιών, αλλά η σχέση των πραγματικών ανθρώπων με τις τεχνικές μηχανές ιστορικά δεν υπήρξε ποτέ καθαρή. Πάντα πρόκειται για τη σχέση των πραγματικών ανθρώπων με τους θεσμούς και τους ευρύτερους κοινωνικούς μηχανισμούς στους οποίους εντάσσονται οι τεχνικές μηχανές. Κάθε εργαλείο, κάθε τεχνητό ον, πραγματώνει κοινωνικές φαντασιακές σημασίες και συναποτελεί τμήμα του ιεραρχημένου δικτύου των κυρίαρχων φαντασιακών σημασιών. Έτσι η βιομηχανική επανάσταση δεν συνέβη στην αρχαιότητα, παρότι η γνώση της υδραυλικής και του ατμού υπάρχει τουλάχιστον από την αρχαία Αλεξάνδρεια. Ωστόσο δεν υπήρχε ο κοινωνικός προσανατολισμός προς τις φαντασιακές σημασίες της κεφαλαιοκρατικής εκμετάλλευσης και της εργαλειακής καθυπόταξης της φύσης που υπήρξε στη νεωτερικότητα.
[…] τόσο η τεχνολατρεία όσο και η τεχνοφοβία, που βασίζονται σε ουτοπικά ή δυστοπικά είδωλα και προβλεπτικές προβολές αποτελούν μια σύγχρονη μορφή βαρβαρότητας.
Σήμερα όμως, ο αριθμός των ψηφιακών συσκευών που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους είναι ήδη πολλαπλάσιος από τον ανθρώπινο πληθυσμό. Έτσι, η περισσότερη επικοινωνία γίνεται πλέον από μηχανή σε μηχανή χωρίς ανθρώπινη εμπλοκή. Εμείς επικοινωνούμε με την ΤΝ μέσω των εφαρμογών μετατροπής κειμένου και διαλόγου, αλλά οι πιο σημαντικές εφαρμογές αφορούν τα αυτοματοποιημένα συστήματα παραγωγής και ανάλυσης στα οποία ο ανθρώπινος παράγοντας μειώνεται διαρκώς. Και το πρόβλημα του μαύρου κουτιού (black box) δηλαδή του ανερμήνευτου των συμπερασματικών βημάτων της μηχανής, δείχνει ότι μπορεί να βρεθούμε εκτός των σημαντικών διαλόγων στα αυτόματα συστήματα.
Τα προβλήματα που εμπεριέχονται στην ΤΝ αφορούν αυτή την αδυναμία ελέγχου του τρόπου επιλογής απαντήσεων λέγονται προβλήματα FAT (fairness, accountability, and transparency) δηλαδή προβλήματα Ακριβοδικίας (η ΤΝ τείνει να αναπαράγει τα κυρίαρχα στερεότυπα), Λογοδοσίας και Διαφάνειας. Θα μπορούσαμε να διαπιστώσουμε ότι έχουμε τα ίδια προβλήματα όσον αφορά και τους πολιτικούς μηχανισμούς κυβέρνησης και αντιπροσώπευσης και δίχως τις μηχανές. Η ξένωση είναι ξένωση από τους θεσμούς εξουσίας. Το ερώτημα είναι πώς οι θεσμοί εξουσίας και οι ισχυροί κεφαλαιοκράτες χρησιμοποιούν τις μηχανές εναντίον μας.
Αν σας ζητούσα να συνοψίσετε την κριτική σας για την Τεχνητή Νοημοσύνη, ποιο θα ήταν το βασικό σας συμπέρασμα;
Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ένα ανθρώπινο πρόβλημα και κινδυνεύουμε από την αλαζονεία και την ανεξέλεγκτη ύβρι των ανθρώπων που βρίσκονται στο σημείο διαπλοκής των ιδιωτικών τεχνολογικών κολοσσών και των ισχυρών κρατικών ελίτ.
Είστε αισιόδοξος για το μέλλον της ανθρωπότητας και του πλανήτη;
Είμαι απαισιόδοξος βραχυπρόθεσμα, αισιόδοξος μεσοπρόθεσμα, απαισιόδοξος μακροπρόθεσμα.
Πώς μπορούμε να διατηρήσουμε τον «ανθρωπισμό» στην ψηφιακή εποχή; Υπάρχουν συγκεκριμένες πρακτικές ή προσεγγίσεις που προτείνετε για να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης;
Όταν μιλώ για ψηφιακό ανθρωπισμό εννοώ τον φιλοσοφικό και πολιτικό προσανατολισμό που ξεκινά από τον άνθρωπο ως αυτοσκοπό και όχι ως μέσο, κατανοεί τον άνθρωπο ως πολιτικό ον που διαμορφώνεται διυποκειμενικά, μέσα από την κοινωνία και στοχεύει στην αυτονομία του υποκειμένου μέσω της αντίληψης των άλλων ως εξίσου αυτόνομων σε έναν κοινό, δημόσιο ψηφιακό χώρο. Θεωρώ ότι πρέπει να αναγνωριστεί η κοινωνία των χρηστών ως πεδίο κοινωνικού ελέγχου, να καταστεί η πρόσβαση στον ψηφιακό κόσμο βασικό ανθρώπινο δικαίωμα και να προχωρήσουμε σε έναν δημοκρατικό κοινωνικό μετασχηματισμό από κοινού. Θεωρώ ότι πρέπει να επινοήσουμε τα μέσα για τον αγώνα της ψηφιακής χειραφέτησης σαν μέρος του αγώνα της κοινωνικής αυτονομίας, με τη φαντασία με την οποία τα κοινωνικά κινήματα του 2011, π.χ. χρησιμοποίησαν τα ψηφιακά μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να βγουν τα σώματά μας στους δρόμους.
Newsletter
BookSitting | Βιβλία, Τέχνες, Ιδέες
BookSitting 