«Για τις γάτες» του Τσαρλς Μπουκόβσκι

«Για τις γάτες», του Τσαρλς Μπουκόβσκι: θεματική γραφή ή διάλογος με το είδωλο του εαυτού στη σκέψη;[1]

Του Μιχάλη Κατσιγιάννη

Το να γράψει κανείς/καμιά για έναν συγγραφέα σαν τον Τσαρλς Μπουκόβσκι (Charles Bukowski) είναι ένα δύσκολο εγχείρημα με τον λόγο να είναι μάλλον προφανής: ο Μπουκόβσκι, με όλη την – καθόλου ευκολοχώνευτη – ριζοσπαστική απλότητα του ύφους του, διαρρηγνύει τις ποιότητες της πραγματικότητας, χωρίς στο μεταξύ να οικειοποιείται κανένα από τα αιτήματα και τις προσταγές της. Αυθεντικό, παρθένο καλλιτεχνικό υποκείμενο; Μάλλον κάτι άλλο: η γραφή του Μπουκόβσκι, μια τέχνη από τα κάτω, είναι μια γραφή που επιτελεί το έργο της ενάντια στα καθιερωμένα, στα δεδομένα και στα έγκυρα. Και γι’ αυτό έχει σαν τίμημα να πλήττεται το υποκείμενό της συνεχώς και πολλαπλώς. Όμως, αυτό δεν τον αποθαρρύνει. Μάλλον τον πεισμώνει. Ας προσφύγουμε στα λόγια του Αδαμόπουλου (2013) για τον αμερικανό συγγραφέα:

[…] ο Bukowski επέλεξε συνειδητά από πολύ μικρή ηλικία να μην ζήσει τη συμβατική ζωή του πατέρα του, των γειτόνων του, τη ζωή του υπαλλήλου, του εργάτη. Δεν θέλησε να βρίσκεται ανάμεσα σε ανθρώπους, τουλάχιστον ανάμεσα σε ανθρώπους κενούς, φλύαρους, επιφανειακούς. Δεν είναι βέβαια ο μόνος που επέλεξε αυτού του είδους το περιθώριο από μια κανονική ζωή […] διαφέρει από άλλους στο ότι κατέφυγε στο γράψιμο για να μην τρελαθεί.

«These things I write keep me from madness» έγραφε […] όταν δεν είχε κάποιον να μιλήσει, έγραφε και υποκαθιστούσε έτσι την επαφή του με τους ανθρώπους. Όταν δεν μπορούσε να βγει στο μπαλκόνι και να ουρλιάξει, έγραφε και υποκαθιστούσε έτσι τις κραυγές του, την απελπισία του και την οργή του. «Τα ποιήματά μου δεν είναι παρά γραντζουνίσματα στο πάτωμα ενός κελιού» λέει. «Μας λείπει η φαντασία ακόμα και να ουρλιάξουμε», γράφει αλλού.

Ή όπως το θέτει ο Μπαμπασάκης (2020),ο οποίος σχολιάζοντας την ευρύτερη (λογοτεχνική) ενηλικίωση και πορεία του συγγραφέα, σημειώνει για τον τελευταίο ότι ανδρώθηκε χυμένος μέσα στη λογοτεχνία:

[…] οι λέξεις, για τον µικρό Τσαρλς, ήσαν ζώντες οργανισµοί που µπορούσαν να ξετρελάνουν το µυαλό του, που όταν τις διάβαζες σ’ έκαναν να νιώσεις τη µαγεία τους, σ’ έκαναν ανθεκτικό στην οδύνη, σου δώριζαν ελπίδα, σε δυνάµωναν. Οι λέξεις έγιναν το βάλσαµο αλλά και το όπλο του. Οι λέξεις έγιναν η περιουσία του, η πατρίδα του, το κονάκι και το σύµπαν του.

Το βιβλίο Για τις γάτες είναι ένα αινιγματικό σύνολο πεζών και ποιημάτων και χαρακτηρίζεται έντονα από το ιδιαίτερο στιλ του συγγραφέα: ωμό και κοφτό, συγκρουσιακό και ανατρεπτικό, μεροληπτικό και διορατικό και, τέλος, συναισθηματικά φορτισμένο και ακατάστατα (αυτο)κριτικό. Με άλλα λόγια, ο συγγραφέας, για ακόμη μία φορά, δείχνει στον/στην αναγνώστη/στρια το προφανές για τη λογοτεχνική του δράση, δηλαδή ότι δεν φοβάται και δεν αποφεύγει τις λέξεις αλλά τρέχει καταπάνω τους καταπίνοντάς τες.

Σε αυτή τη συλλογή κειμένων, ο/η αναγνώστης/στρια βλέπει τον Μπουκόβσκι να λειτουργεί κυρίως ως ποιητής – παρά το γεγονός ότι το βιβλίο δεν περιέχει μόνο ποιήματα – επειδή αναλαμβάνει όχι τόσο να εξακριβώσει, να περιγράψει, να αναλύσει κι εν τέλει να αναπαραστήσει (χωρίς φυσικά να εννοείται ότι αυτά αποτελούν το είναι της πεζογραφίας) αλλά να αιωρηθεί πάνω και πέρα από τα γεγονότα, να αγνοήσει τις συμβάσεις που τα προσδένουν στη σφαίρα των αισθήσεων και κανονικοποιούν τα περιεχόμενά τους και να περιφρονήσει ποικιλοτρόπως την ανθρώπινη δράση, επιδιώκοντας μια πανοραμική λήψη διαρκείας της ζωής.

Τι γίνεται όμως με τις γάτες; Τι γίνεται με τη γραφή; Τι γίνεται με την ανθρώπινη ύπαρξη; Τι γίνεται με τη διαλεκτική γάτας και ανθρώπου; Στις γάτες, ο συγγραφέας φτιάχνει και στήνει με τη γραφή του μια πολύ ενδιαφέρουσα λογοτεχνική συσκευή. Πιο συγκεκριμένα, πλάθει τον ίδιο του τον εαυτό με άλλα, ξένα υλικά, τον αποχωρίζεται και στέκεται απέναντί του από απόσταση ασφαλείας και στοχάζεται, επιχειρεί μια συνομιλία εσωτερική, μυστική, με το άλλο του εαυτού του, με την εξωτερική προσωπική του κοσμοσύνθεση, με τις αντιδράσεις της συνείδησής του απέναντι στο είδωλο που δημιούργησε στη σκέψη του. Γραφή, λοιπόν, καθαρά προσωπικής υπόθεσης, η οποία ωστόσο δεν στερείται εξωστρεφούς διαύγειας.

Για τον Μπουκόβσκι, η γάτα δεν συμβολίζει το ανεξερεύνητο του κόσμου ή/και του εαυτού του αλλά κάτι πολύ διαφορετικό. Συμβολίζει μία διπλή κίνηση: τη ζωή και την ανθρωπινή δράση εντός αυτής. Με άλλα λόγια, συμβολίζει τη βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου να δραπετεύσει απ’ όσα θεωρεί ότι τον βάλλουν, να λύσει τα αινίγματα της ατμόσφαιρας, να αντικρύσει τις συναισθηματικές διακυμάνσεις (του) και να προβληματιστεί για τα επίπεδα του υπαρξιακού, από την αρχή μέχρι το τέλος και ξανά απ’ την αρχή, μια αρχή χωρίς αρχή. Η γάτα – όχι ζώο, όχι άνθρωπος αλλά η γάτα ως ζωή, ως ροή ζωής – γίνεται μέσο και σκοπός. Δηλαδή; Ο συγγραφέας πότε βλέπει τη γάτα ως αφορμή για τη διατύπωση της σκέψης του αλλά και για το κυνήγι της τελευταίας, πότε επιδιώκει να καταλήξει σε αυτή, να μιλήσει γι’ αυτή και σε αυτή, περιοριζόμενος στα ανύπαρκτα όριά της.

Αυτές είναι, θα μπορούσαμε να πούμε, οι κατευθυντήριες γραμμές του έργου: μια εξερεύνηση των ανθρώπινων. Εξερεύνηση του έρωτα, της γραφής, της μοναξιάς, της συνήθειας, της ματαιότητας, της καθημερινής ζωής. Εξερεύνηση που πραγματοποιείται μέσα από τη διαπλοκή του συγγραφέα με τη γάτα, που εκπροσωπεί το είδωλο του εαυτού του. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι η γάτα – ως υβριδικό πλέον πλάσμα – αντικειμενοποιείται. Ίσα-ίσα: μετατρέπεται σε έναν σύντροφο, σε έναν συνοδοιπόρο κατά την επιτέλεση της εξερεύνησης όλων αυτών των θεμάτων.

Πώς συμβαίνει, όμως, αυτή η μελέτη/εξερεύνηση του ανθρώπινου; Πώς το τελευταίο δαμάζεται από τον συγγραφέα αλλά και δαμάζει τον ίδιο; Ας δούμε ορισμένα παραδείγματα:

Για τη σύγχυση και την ικανοποίηση που είναι ηγραφή και η δημιουργία:

Έχεις γάτα; Ή γάτες; Ξέρουν να κοιμούνται, μωρό μου. Μπορούν να κοιμούνται 20 ώρες τη μέρα και δείχνουν ωραίες. Ξέρουν ότι δεν έχουν λόγο να αναστατώνονται. Το επόμενο γεύμα. Και κάτι μικρό να σκοτώνουν στη χάση και στη φέξη. Όταν με διαλύουν οι δυνάμεις, απλά κοιτάζω μία ή περισσότερες από τις γάτες μου. Έχω 9. Απλά κοιτάζω κάποια να κοιμάται ή να μισοκοιμάται κι ηρεμώ. Η γραφή είναι επίσης η γάτα μου. Η γραφή  με αφήνει να αντιμετωπίζω τα πράγματα. Με χαλαρώνει. Για λίγο, τέλος πάντων. Μετά τα καλώδιά μου μπερδεύονται και πρέπει να το ξανακάνω από την αρχή. Δεν μπορώ να καταλάβω τους συγγραφείς που αποφασίζουν να σταματήσουν να γράφουν. Πώς χαλαρώνουν; (σελ 120)

Αλλά και για το άγχος της πρόσληψης και της ανταπόκρισης:

Ένας αναγνώστης

Ο γάτος μου έχεσε στο αρχείο μου
σκαρφάλωσε στο Golden State Sunkist
το πορτοκαλί κουτί
κι έχεσε στα ποιήματά μου
στα πρωτότυπα ποιήματά μου
τα φυλαγμένα για τα πανεπιστημιακά αρχεία.

Αυτός ο μονόφθαλμος χοντρός μαύρος κριτικός
με ξέγραψε (σελ. 39).

Για την ερωτική διάσταση και επιθυμία:

Δεν μου αρέσει ο έρωτας ως προσταγή, ως έρευνα. Πρέπει να
Σου έρθει σαν πεινασμένη γάτα στην πόρτα (σελ. 39).

Και:

Αγάπη είναι οι πατημένες γάτες
Του σύμπαντος (σελ. 51).

Για τη μοναξιά, τη μελαγχολία και ενδεχομένως, την επίγνωση που επιφέρουν σ’ ένα κριτικό πνεύμα:

Θερμό φως

μόνος
απόψε
στο σπίτι,
μόνος με
έξι γάτες
που μου λένε
χωρίς
κόπο
όλα εκείνα
που πρέπει
να ξέρω (σελ. 101).

Για το αίσθημα της ματαιότητας:

Μη κλασική συμφωνία

Η γάτα που πέθανε
Στη μέση του δρόμου

Πατημένη από ρόδα σε μια καθόλου ματαιόδοξη
Δόξα

Δεν ήταν τίποτα

Ούτε εμείς
Ήμασταν

Κοίτα
Αλλού (σελ. 109).

Αλλά και για την ανασύνταξη των δυνάμεων του εαυτού:

Όταν νιώθω
Πεσμένος
Αρκεί απλά
Να παρατηρήσω τις γάτες μου
Και το
Θάρρος μου
Επανέρχεται.

Μελετώ αυτά τα
Πλάσματα.

Είναι οι
Δάσκαλοί μου (σελ. 123).

Κλείνοντας, ίσως όλα όσα ειπώθηκαν να μην έχουν ιδιαίτερα μεγάλη σημασία όταν μιλάμε για έναν λογοτέχνη σαν τον Τσαρλς Μπουκόβσκι. Για τον τελευταίο, οι αναλύσεις και οι κριτικές έχουν μάλλον διαστρεβλωτική ισχύ, παρά θετική και αναστοχαστική δυναμική. Γιατί όμως δεν θα μετρούσαν; Γιατί δεν θα κατάφερναν καμία επιρροή; Μια απάντηση μπορεί να είναι η ακόλουθη και αφορά στο υπόβαθρο του συγγραφέα: ο Μπουκόβσκι είναι απλώς ο άνθρωπος που κάθεται και κοιτά – χωρίς να πιάνει ποτέ στασίδι – τα πράγματα και τη ζωή (τους), τη διαδοχή και την πορεία όλων, αφουγκραζόμενος τις συγκρούσεις, τις μεταμορφώσεις και τις εποχές της δράσης του πνεύματος. Και θέλει ένα μόνο: να παραμείνει αταλάντευτος, εκεί, όχι στην ίδια θέση.

Τελευταία σκέψη: στα κείμενα που υπάρχουν στο βιβλίο Για τις γάτες, νομίζω ότι συμβαίνει ακριβώς αυτό που ο Μπουκόβσκι, μιλώντας κάποτε για το φαινόμενο και την επίδραση της γραφής, είχε πει:

όταν γράφεις, τα λόγια σου πρέπει να πηγαίνουν έτσι: Μπιμμπιμμπιμ,μπιμμπιμμπιμ, μπιμμπιμμπιμ […] κάθε γραμμή πρέπει να είναι γεμάτη από το ζουμί της ζωής, γεμάτη γεύση. (Οι γραμμές) πρέπει να είναι γεμάτες δύναμη. Πρέπει να μπορούν να σε κάνουν να θέλεις να γυρίσεις τη σελίδα. Μπιμμπιμμπιμ […] κάθε γραμμή πρέπει να έχει τη δική της δύναμη, τα δικά της συναισθήματα, το δικό της ζουμί, την δική της γεύση. Το γράψιμο δεν πρέπει ποτέ να είναι βαρετό. Δεν πρέπει να κάνει τον αναγνώστη να βαριέται ούτε τον συγγραφέα. Δεν πρέπει να κάνει κανέναν να βαριέται. Πρέπει να έχεις ζουμί σε κάθε γραμμή, δε το βλέπεις; (Lifoteam, 2018).

Βιβλιογραφία

Αδαμόπουλος, Ν. (2013). CharlesBukowski, «Σχεδόν 20 χρόνια από το θάνατό του». Ποιείν. Ανακτήθηκε 4 Μαρτίου 2025, από: https://www.poiein.gr/2013/06/23/charles-bukowski-20-nuiea-adhu-oi-euiaou-oio-anuoae-i-isseio-aaaiudhioeio/.

Μπαμπασάκης, Γ. Ι. (2020). Τσαρλς Μπουκόβσκι: Ο παρίας που έγραφε για τη σκοτεινιά της ανθρώπινης ψυχής. Lifo. Ανακτήθηκε 4 Μαρτίου 2025, από: https://www.lifo.gr/culture/vivlio/tsarls-mpoykobski-o-parias-poy-egrafe-gia-ti-skoteinia-tis-anthropinis-psyhis.

Μπουκόβσκι, Τσ.(2019).Για τις γάτες (Γ. Λαμπράκος, Μτφρ., A. Debritto, Επιμ.). Αθήνα: Πατάκης. Lifoteam(2018). Ο Μπουκόφσκι για τον θάνατο και το γράψιμο στην πιο ωραία τηλεοπτική συνέντευξή του. Lifo. Ανακτήθηκε 4 Μαρτίου 2025, από: https://www.lifo.gr/videos/lifo-picks/o-mpoykofski-gia-ton-thanato-kai-grapsimo-stin-pio-oraia-tileoptiki-synenteyxi

---

[1]Η έκδοση που ακολουθεί το κείμενο είναι η εξής: Μπουκόβσκι, Τσ.(2019).Για τις γάτες (Γ. Λαμπράκος, Μτφρ., A. Debritto, Επιμ.). Αθήνα: Πατάκης.

---