Η Γεωργία Βεληβασάκη στο Σαλόνι του BookSitting

Συνέντευξη στην Αλεξία Καλογεροπούλου
alexia.kalogeropoulou@gmail.com

---

Η Γεωργία Βεληβασάκη γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Ηράκλειο Κρήτης και ζει στην Αθήνα. Γράφει ποίηση, στίχους, θεατρικά έργα και διηγήματα. Ασχολείται με το τραγούδι, το μουσικό θέατρο και την τέχνη της performance, ως ερμηνεύτρια και δημιουργός. Διδάσκει Επιτελεστική Ποίηση (Performance Poetry) και είναι Υποψήφια Διδακτόρισσα Δημιουργικής Γραφής στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Μιλήσαμε μαζί της με αφορμή το πρώτο International Performance Poetry Symposium-Festival, που θα γίνει από τις 6 ως τις 8 Δεκεμβρίου 2024 στη Θεσσαλονίκη.

---

Κυρία Βεληβασάκη, αφού σας καλωσορίσω στο Σαλόνι του BookSitting, θα ήθελα να σας ρωτήσω πώς ξεκίνησε η ιδέα για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση του πρώτου Διεθνούς Performance Poetry Συμποσίου-Φεστιβάλ στην Ελλάδα, στο οποίο έχετε αναλάβει την καλλιτεχνική διεύθυνση;

Τα τελευταία εφτά χρόνια, η Performance Poetry (Επιτελεστική Ποίηση) είναι ανάμεσα στα λογοτεχνικά, καλλιτεχνικά, ερευνητικά και ακαδημαϊκά μου ενδιαφέροντα. Το 2020, ο καθηγητής μου και ποιητής Τριαντάφυλλος Η. Κωτόπουλος πρότεινε να τη συμπεριλάβουμε ως γνωσιακό αντικείμενο στα Εργαστήρια Ποιητικού Λόγου στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Δημιουργική Γραφή» του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και να αναλάβω τη διδασκαλία. Δύο χρόνια αργότερα, εκδόθηκε το βιβλίο μου Performance Poetry. Επιτελεστική Ποίηση – Action Λόγου ως Άξιον Λόγου (Εκδόσεις Γράφημα), η πρώτη ολοκληρωμένη μελέτη με αυτή τη θεματική στην ελληνική γλώσσα.

Μέσα από αυτή τη διαδρομή, δεν ήταν δύσκολο να διαπιστώσω ότι παρότι στο εξωτερικό, εδώ και δεκαετίες, η προφορική και επιτελεστική ποίηση έχει κερδίσει το θερμό ενδιαφέρον του κοινού, στη χώρα μας εμφανίστηκε μόλις τα τελευταία χρόνια μέσα από μεμονωμένες και αποσπασματικές δράσεις ποιητών και ποιητριών-performers σε εκδηλώσεις ποίησης. Δεν υπήρχε ένα Φεστιβάλ που να εστιάζει στην επιτελεστική ποίηση, πόσο μάλλον ένα Συμπόσιο, στο πλαίσιο του οποίου, όχι μόνο να παρουσιάζονται επιτελεστικά ποιητικά έργα αλλά και να προσφέρει ένα forum συζήτησης και εμβάθυνσης, όσον αφορά τις στρατηγικές, τα εργαλεία, τις τεχνικές και τη λειτουργικότητα, αυτού του ξεχωριστού ποιητικού είδους.

Μέσα, λοιπόν, από τις εργασίες του Τμήματος του Μεταπτυχιακού, αλλά και τις ποιητικές, καλλιτεχνικές και εκπαιδευτικές δράσεις της EPOPSIS AMKE Πολιτισμού, με άξονα την Performance Poetry, γεννήθηκε η ιδέα για τη δημιουργία ενός Συμποσίου-Φεστιβάλ. Σήμερα η ιδέα γίνεται πράξη, το International Performance Poetry Biennial Symposium Festival #1 είναι εδώ και διεξάγεται στις 6-8 Δεκεμβρίου, στην Αποθήκη Δ στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, έχοντας δίπλα μας την αιγίδα και την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και του Δήμου Θεσσαλονίκης, φορείς χωρίς τη βοήθεια των οποίων τίποτα απ’ όλα αυτά δεν θα ήταν εφικτό.  

Ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι σας, όσον αφορά το Συμπόσιο-Φεστιβάλ; Τι ελπίζετε να προσφέρετε στο ελληνικό κοινό μέσα από αυτό;

Καταρχάς, οι λιγότερο μυημένοι να γνωρίσουν βιωματικά αυτό το νέο ποιητικό είδος. Να  αποσαφηνιστεί τι ακριβώς είναι η επιτελεστική ποίηση και ποια τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Να ενθαρρύνουμε νέους ποιητές και ποιήτριες να πειραματιστούν στο πεδίο. Και το κυριότερο, να διερευνήσουμε πώς η επιτελεστική ποίηση θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στην εκπαιδευτική διαδικασία ως δυνατό παιδαγωγικό εργαλείο, που καταφέρνει να αναζωπυρώνει το ενδιαφέρον των νέων για την ποίηση, προσφέροντας παράλληλα ένα ενεργητικό μέσο αυτοέκφρασης και προσωπικής ανάπτυξης, όπως γίνεται ήδη σε χώρες του εξωτερικού, από την Αμερική έως την Κίνα.

Θεωρώ ότι το ελληνικό κοινό, καθώς γνωρίζει σιγά-σιγά τον ευρύτερο κόσμο της τέχνης της performance, θα αγκαλιάσει αυτό το σύγχρονο ποιητικό είδος, που μεταφέρει την ποίηση από τον ιδιωτικό στον δημόσιο χώρο.

Η Performance Poetry, όπως αναφέρατε και εσείς, δεν είναι κάτι καινούργιο, ωστόσο, τα τελευταία χρόνια γνωρίζει μια νέα άνθηση. Γιατί συμβαίνει αυτό; Μπορεί, κατά τη γνώμη σας, σήμερα, το ευρύτερο κοινό να συνδεθεί με την ποίηση και δη την επιτελεστική ποίηση;

Πράγματι, θα μπορούσαμε να αναζητήσουμε ίχνη στους αρχαίους ποιητές-φιλόσοφους, στον Εμπεδοκλή, στους ραψωδούς του Ομήρου… Η ποίηση ήταν ανέκαθεν προφορική, τραγουδιστή, επιτελεστική, δημόσια και όχι ιδιωτική, όπως έγινε με το πέρασμα σε πιο εγγράμματες κοινωνίες. Ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, με τις Ευρωπαϊκές Πρωτοπορίες, παρατηρείται μια επιστροφή στην προφορικότητα και επιτελεστικότητα, που συνεχίζεται, κατά τη δεκαετία του ’60, στην Αμερική, με την Beat Generation και ποιητές όπως ο Allen Ginsberg, για να επανέλθει δυναμικά τις τελευταίες δεκαετίες. Αν θέλαμε μια πιθανή εξήγηση, αξίζει να δούμε τις ιστορικές συγκυρίες και πώς αυτές επηρεάζουν, αλλάζουν και τελικά καθορίζουν την αντίληψή μας με την τέχνη.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι η Performance Poetry αναγνωρίστηκε ως ξεχωριστό λογοτεχνικό είδος, μόλις στις αρχές του 21ου αιώνα. Διανύουμε μια εποχή, όπου όλα γίνονται άυλα, περνάμε σε αόρατους, ψηφιακούς κόσμους και περιβάλλοντα, ένα νέο είδος ανθρώπινης ζωής χωρίς «σώμα». Έτσι, το απτό σώμα του καλλιτέχνη, του performer, του ποιητή, μπροστά σε ένα κοινό, αποκτά σήμερα μια άλλη βαρύτητα, γίνεται μεταιχμιακός τόπος καλλιτεχνικής έκφρασης, επανάστασης και συνειδησιακής μεταστροφής.

Σύμφωνα με τις στατιστικές, δυστυχώς, παρατηρείται μια σταθερή μείωση του ενδιαφέροντος του κοινού και ιδιαίτερα των νέων για τη γραπτή ποίηση. Σαν αντιστάθμισμα, όμως, καταγράφεται μια ενθουσιώδης τάση για την προφορική και επιτελεστική ποίηση, για την ποίηση δηλαδή που παρουσιάζεται από τον ίδιο τον ποιητή στον δημόσιο κοινωνικό χώρο ως ένα συμμετοχικό, πολυαισθητηριακό συμβάν.

Υπάρχει κάποιος καλλιτέχνης ή ποιητής που σας ενέπνευσε στη δική σας πορεία στην επιτελεστική ποίηση;

Θα έλεγα ότι «ανακάλυψα» τον χάρτη της επιτελεστικής ποίησης ψηφίδα-ψηφίδα, ξεκινώντας σχεδόν στα τυφλά. Κάτι είχα ακούσει, κάτι είχα δει, θολό και αόριστο. Μπαίνοντας στη διαδικασία της διερεύνησης, ο πρώτος ποιητής-performer που είχα την καλή τύχη να συναντήσω ήταν ο Δημοσθένης Αγραφιώτης, ο οποίος με μύησε με εγκαρδιότητα στο νέο αυτό ποιητικό είδος. Από εκεί και πέρα, ξεδιπλώθηκε ένας ολόκληρος κόσμος, που συμπεριλαμβάνει ποιητές, όπως είναι ο Julien Blaine, ο Bernard Heidscieck, ο John Giorno, η Laurie Anderson, ακόμη και η Patti Smith.

Εκτός από την επιτελεστική, ασχολείστε και με τη γραπτή ποίηση. Προσφάτως, μάλιστα, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Σμίλη η ποιητική συλλογή σας με τίτλο Αυτή, το άτομο μηδέν. Ποιες είναι οι βασικές διαφορές ανάμεσα στη γραπτή και  την επιτελεστική ποίηση, όπως τις βιώνετε εσείς;

Αν είσαι ποιητής, γράφεις ποίηση. Έχουν υπάρξει βέβαια ποιητές, όπως ο Bernard Heidscick που από τη δεκαετία του ’50 και μετά, όλα του τα έργα ήταν προφορικά και κανένα γραπτό. Η προφορικότητα και η γραπτότητα δεν είναι εναντιωματικά στοιχεία, αλλά συμπληρωματικά. Το ένα δεν αναιρεί το άλλο. Γράφω και επιτελώ, επιτελώ και γράφω.

Το βιβλίο μου Αυτή, το Άτομο Μηδέν είναι ένα παλίμψηστο. Ενέχει επιτελεστικότητα, ως ποιητική. Το νόημα δεν είναι μόνο στις λέξεις ή την απουσία τους, είναι και στη δομή, στις διαγραφές, στις αχνές γραμματοσειρές, στις αποστάσεις, σ’ ένα «η» μετέωρο στο τέλος μιας αράδας.

Η βασική διαφορά μεταξύ της γραπτής και της επιτελεστικής ποίησης είναι το γεγονός ότι η πρώτη αποτυπώνεται αποκλειστικά στον περιορισμένο χώρο της σελίδας, με την όποια εκδίπλωση να γίνεται στον νου και τη φαντασία του αναγνώστη, προσφέροντας ιδιωτική απόλαυση, ενώ η δεύτερη παρουσιάζεται δημόσια, συμπεριλαμβάνοντας στο παιχνίδι της πρόσληψης, το ομιλούν σώμα του ποιητή απέναντι στο σώμα του αποδέκτη, κάτι που υπονομεύει και αποσταθεροποιεί τον ποιητικό λόγο, επανασημασιοδοτώντας τον. Άλλο σημαντικό στοιχείο είναι η διακαλλιτεχνικότητα. Η επιτελεστική ποίηση συχνά συναρθρώνεται με διαφορετικές καλλιτεχνικές πρακτικές, που ο ρόλος τους δεν είναι να περιγράψουν το ποίημα αλλά να δημιουργήσουν νέους νοηματικούς κόμβους, με στόχο την παραγωγή ενός ενιαίου διαμεσικού ποιητικού έργου, που να αξιοποιεί στο έπακρο το δυναμικό, τις δεξιότητες και τα ταλέντα του ποιητή.

Επηρεάζει η μουσική τη σχέση σας με την ποίηση; Ποια είναι η διαδρομή σας από το τραγούδι στην ποίηση και την performance;

Μα η μουσική εγκατοικεί στην ποίηση, στο μέτρο, τον ρυθμό, την προσωδία, την ηχητική της όψη και μην ξεχνάμε ότι εν πολλοίς η μελοποιημένη ποίηση υπήρξε ανέκαθεν η βασική έξοδος ενός ποιήματος από τη σελίδα. Προσωπικά, μεγάλωσα με την κρητική μουσική, τον Ερωτόκριτο, τις μαντινάδες, τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο· την ποίηση και τη μουσική ως ένα. Όσο καιρό τραγουδάω, τόσο γράφω. Ο χρόνος ωρίμανσης είναι βέβαια διαφορετικός. Εμφανίστηκα με το τραγούδι, συνεχίζω με το τραγούδι και την ποίηση. Η performance ποίηση τα ενώνει όλα αυτά: τον ποιητικό λόγο, τη φωνή και το σώμα της ποιήτριας, το κοινό.

Αυτό τον καιρό, μάλιστα, ηχογραφούμε μια νέα δισκογραφική εργασία, σε μουσική Ανδρέα Ζιάκα, μελοποιώντας σύγχρονους ποιητές, όπως η Κούλα Αδαλόγλου, η Γιώτα Βασιλακοπούλου, η Μαρία Γερογιάννη, ο Τριαντάφυλλος Η. Κωτόπουλος, ο Φίλιππος Γράψας, ο Βασίλης Ρούβαλης, ο Μαρίνος Καρβελάς, η Ζωή Δικταίου, ο Ηρακλής Αντωνογιαννάκης, κ.ά., ενώ έχουμε συμπεριλάβει και ένα ποίημα του Διονύσιου Σολωμού στην ιταλική και στην ελληνική γλώσσα.

Η ποίηση ενέχει μουσική. Η μουσική, ως τέχνη του χρόνου, διαχέεται στον τρισδιάστατο χώρο. Ο χώρος είναι κομμάτι της performance… 

Ποια θεωρείτε τη μεγαλύτερη πρόκληση για μια ποιήτρια-performer στην Ελλάδα σήμερα;

Στην ποίηση, και γενικά στην τέχνη, είναι πρόκληση να καταφέρεις να πιάσεις το νήμα από τα βάθη του εαυτού σου, να βγεις και να προσφέρεις τα δώρα σου ως (ήδη) ένα κομμάτι του αποδέκτη. Η ετεροτοπία είναι το ζητούμενο, εκείνος ο εσωτερικός κόσμος που υπάρχει έξω από εμάς, στο βλέμμα του άλλου. Ο ποιητής ή η ποιήτρια-performer, αφουγκράζεται και μεταστοιχειώνει. Και το κάνει αυτό όχι μόνο μέσα από τις λέξεις, αλλά και μέσα από τη φωνή και το σώμα της. Μιλάμε για μια ιδιοδεκτική ποιητική, που δεν συμπεριλαμβάνει μόνο λέξεις. Αυτό από μόνο του είναι μια πρόκληση.

Στην Ελλάδα του σήμερα, μια ποιήτρια-performer ανοίγει δρόμο σ’ έναν καινούργιο ποιητικό χώρο. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Παλεύει με μια γλώσσα πατριαρχική, που έχει εμποτίσει τα σώματά μας, μια γλώσσα αόρατη, ενσωματωμένη στον τρόπο που κοιτάμε, που μιλάμε και κινούμαστε. Η ποιήτρια παλεύει να απαγκιστρώσει αυτό το «δεδομένο» από τα σπλάχνα της και να παραδοθεί η ίδια ως μέρος ενός ποιητικού συμβάντος σε δημόσια θέα. Αυτό δεν είναι πρόκληση;

Τι είναι πιο σημαντικό για εσάς: να εξελίσσεστε διαρκώς καλλιτεχνικά ή να διατηρείτε μια συνέπεια στη θεματολογία και το ύφος σας;

Καθώς μεγαλώνουμε αλλάζουν τα κύτταρά μας, οι επιθυμίες, τα όνειρα, ο τρόπος που βλέπουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο. Είναι μοιραίο η γραφή να ακολουθεί το βίωμα, τη νέα γνώση, την ανανεωμένη μας ματιά στα πράγματα. Από την άλλη, είναι και το θέμα της ιδιοφωνίας, να βρει κανείς τη δική του φωνή, που σημαίνει κατάβαση, σπουδή και έρευνα του εαυτού. Η παγίδα είναι να μην αρχίσεις να αυτο-αντιγράφεσαι. Να μην «κολλάς» σε μανιέρες που σου είναι εύκολες. Να προχωράς προς εκείνο που σε βγάζει από τη ζώνη άνεσής σου και σε ρίχνει στα βαθιά μιας νέας εξερεύνησης. Επομένως, ίσως να είναι ακόμη και εμπόδιο το να «προσπαθεί» κάποιος να ακολουθεί μια θεματολογική ή υφολογική συνέπεια. Το θέμα και το ύφος προκύπτουν από μια εσωτερική ανάγκη ή μετατόπιση.

Πώς βλέπετε τη θέση της σύγχρονης ποίησης στην ελληνική κοινωνία; Σε μια εποχή όπου η ταχύτητα και η τεχνολογία κυριαρχούν, μπορεί η ποίηση να παραμείνει επίκαιρη και να γίνει προσβάσιμη σε ένα ευρύτερο κοινό; Πώς θα μπορούσε να συμβάλει σε αυτό το Συμπόσιο-Φεστιβάλ;

Η αλήθεια είναι ότι μέσα στον ταχύτατο ρυθμό της εποχής μας, η ποίηση δύσκολα φαίνεται να ευδοκιμεί. Και αναφέρομαι στην ποίηση της σελίδας, η ανάγνωση της οποίας προϋποθέτει μια επιβράδυνση του χρόνου, μια ησυχία. Η τεχνολογία φέρνει νέα μέσα επικοινωνίας και δημιουργίας, κάτι όχι απαραίτητα κακό. Άλλωστε, αυτό έκανε πάντα η τεχνολογία: άλλαζε τους τρόπους παραγωγής, τις σχέσεις μεταξύ μας, τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Ευθυγραμμιζόμαστε, λοιπόν, με τα νέα μέσα, κι αυτό ίσως να σημάνει την ανάδυση νέων μορφών για την (γραπτή) ποίηση.

Από την άλλη, η επιτελεστική ποίηση, όπως είπαμε, γίνεται δεκτή με ενθουσιασμό από το ευρύ κοινό και τους νέους. Είναι τα μέσα, η τεχνολογία, η άρση της γεωγραφίας των καλλιτεχνικών ειδών, η εμπλοκή όλων των αισθήσεων, η ζωντανότητα, η αναγωγή του αποδέκτη σε «συμπαίκτη» και συνδημιουργό, όλα μέρη της γοητείας της.

Το Συμπόσιο-Φεστιβάλ, κινούμενο προς αυτή την κατεύθυνση, επιδιώκει να δώσει νέα πνοή στην ποίηση, κάνοντάς την «επίκαιρη και προσβάσιμη» στο ευρύτερο κοινό. Παρουσιάζουμε έργα σπουδαίων ποιητών-performers του χώρου, από την Ελλάδα και το εξωτερικό, όπως ο Julien Blaine, ο Δημοσθένης Αγραφιώτης, ο Claus Ankersen, ο Philip Meersman, η Μάρω Γαλάνη, η Φοίβη Γιαννίση, ο Μάκης Μούλος, η Ιωάννα Λιούτσια, η Yzaura, η Ιωάννα Σκαντζέλη, ο Μάριος Χατζηπροκοπίου κ.ά., καθώς και events προφορικής ποίησης, όπως είναι το Poetry Slam for Peace. Στο πλαίσιο του Συμποσίου-Φεστιβάλ θα υπάρχουν διαλέξεις, συζητήσεις, προβολές Film & Video Poetry, ποιητικά εργαστήρια και μικρές εκπλήξεις. Σας προσκαλούμε να επισκεφτείτε τον ιστότοπό μας www.perposf.com.

Τι θα θέλατε να αφήσει το Συμπόσιο-Φεστιβάλ ως παρακαταθήκη για τη νέα γενιά καλλιτεχνών και ποιητών στην Ελλάδα και ποια είναι τα σχέδιά σας για το μέλλον;

Θέλουμε να συμβάλλουμε στην απελευθέρωση της ποίησης από στεγανά, ανοίγοντας νέους εκφραστικούς δρόμους στην επόμενη γενιά των ποιητών. Μέχρι στιγμής, βλέπουμε να εισάγονται επιτελεστικά ποιητικά είδη, όπως η Poetry Slam και η Spoken Word Poetry, από την Αμερική και την Ευρώπη. Θα μπορούσε άραγε η Performance Poetry να συνδεθεί με την παρακαταθήκη και τον πλούτο της δικής μας τελεστικής και προφορικής ποιητικής κληρονομιάς; Παράλληλα, παρακολουθούμε με ενδιαφέρον τις εξελίξεις που αφορούν την ποίηση στον διεθνοποιημένο κόσμο, με προσκεκλημένους ποιητές από διάφορα σημεία του πλανήτη. Θέλουμε να εγκαταστήσουμε έναν χώρο δημιουργικής ανταλλαγής ιδεών και έργων, που θα προάγουν το ποιητικό αυτό είδος, τόσο για τον ίδιο τον ποιητή-δημιουργό-performer όσο και για το κοινό.

Το Συμπόσιο-Φεστιβάλ έχει σχεδιαστεί για να επαναλαμβάνεται κάθε δύο χρόνια. Σκοπός είναι να καθιερωθεί ως μια γιορτή της επιτελεστικής ποίησης, με λογοτεχνικό, καλλιτεχνικό και ακαδημαϊκό χαρακτήρα. Σας περιμένουμε, λοιπόν, να γίνουμε κοινωνοί μια διαφορετικής ποιητικής μέθεξης.

---