Η Μαρία Σαμπατακάκη στο Σαλόνι του BookSitting

Συνέντευξη στην Αλεξία Καλογεροπούλου
alexia.kalogeropoulou@gmail.com

---

Η Μαρία Σαμπατακάκη σπούδασε Ιστορία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι, Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ και ήταν υπότροφος του The Fund for American Studies. Ξεκίνησε την ερευνητική διαδρομή της στο Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών και στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).

Είναι δημιουργός του «hιστορισταί», ενός πρωτότυπου σχήματος που πλέον λειτουργεί ως concept office και δραστηριοποιείται για την αξιοποίηση της πρωτογενούς ιστορικής έρευνας στους τομείς του πολιτισμού και του επιχειρείν, συνεργαζόμενο με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.  Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η μονογραφία ΑΣΠΡO: οι αγελαδοτρόφοι του Ασπρόπυργου – Αριστερά και Σχέδιο Μάρσαλ και η συνεργασία της με το Ίδρυμα Βασιλείου Τσίγκου. Μιλήσαμε μαζί της με αφορμή το νέο της βιβλίο ΑΣΠΡΟ, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.

---

Κυρία Σαμπατακάκη, σας καλωσορίζω στο Σαλόνι του BookSitting, σε μια συνέντευξη με αφορμή το νέο σας βιβλίο, μια μονογραφία για τους αγελαδοτρόφους του Ασπρόπυργου, που δημιούργησαν τον συνεταιρισμό ΑΣΠΡΟ. Τι σας προσέλκυσε το ενδιαφέρον να ασχοληθείτε με το συγκεκριμένο θέμα;

Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση, τιμή μου! Το θέμα προέκυψε έπειτα από την πρόταση ενός ανθρώπου από τον επιχειρηματικό τομέα, του Δημήτρη Τσίγκου, που θέλησε να δημιουργήσει έναν κοινωφελή φορέα στον τόπο καταγωγής του, τον Ασπρόπυργο. Ο στόχος ήταν να αναδειχθούν στοιχεία της ιστορίας της περιοχής που να απαντούν κάπως στα πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα και να δίνουν κάποια προοπτική. Το ενδιαφέρον με τον ΑΣΠΡΟ έχει να κάνει με το πάντοτε επίκαιρο ζήτημα της διάρθρωσης της οικονομίας κατά τρόπο που να αφορά τους περισσότερους.

Τι πραγματεύεται, με δυο λόγια, το  βιβλίο σας; Ποια είναι τα ερευνητικά σας ευρήματα;

Οφείλω να πω ότι είχα εξ αρχής επιφυλάξεις για το project (το βιβλίο ακολουθείται και από ένα ντοκιμαντέρ που υπογράφει ο Κωνσταντίνος Πιλάβιος), θεωρούσα ότι πατούσαμε σε σαθρό έδαφος από πλευράς hi-storytelling. Από τη στιγμή που η αρχειακή έρευνα απέδωσε καρπούς όμως διαλύθηκαν αρκετοί από τους ενδοιασμούς μου. Άρχισα να αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχει εδώ μια διαφορετική πτυχή της ιστορίας που σχετίζεται με την αμερικανική βοήθεια που έλαβε η Ελλάδα στο πλαίσιο του Σχεδίου Μάρσαλ. Την ίδια στιγμή που διαδραματίζεται ένας εμφύλιος πόλεμος, η έκβαση του οποίου θα κριθεί από αυτήν τη βοήθεια, ένας συνεταιρισμός αγελαδοτρόφων στον Ασπρόπυργο, με αριστερή πολιτική ταυτότητα, ζητά χρηματοδότηση από τους Αμερικανούς προκειμένου να δημιουργήσει μια βιομηχανική μονάδα παστερίωσης και συσκευασίας γάλακτος. Εκτός της συγκεκριμένης αντίφασης, η έρευνα ανέδειξε και άλλες ενδιαφέρουσες παραμέτρους, όπως τα πολιτικά πρόσωπα που ενεπλάκησαν με πρώτο και κύριο τον Ευάγγελο Αβέρωφ.

Στα αυτιά των περισσότερων ίσως, ακούγεται αρκετά αντιφατικό το γεγονός ότι κτηνοτρόφοι με κομμουνιστικές πεποιθήσεις δέχτηκαν αμερικανική χρηματική βοήθεια και μάλιστα στην μεταπολεμική Ελλάδα, όπου ο Εμφύλιος ήταν ακόμα ένα αναμμένο φιτίλι. Σκέφτομαι ότι η αμερικανική βοήθεια ίσως αποτελούσε μονόδρομο τη συγκεκριμένη περίοδο. Εσείς, πώς ερμηνεύετε αυτή την απόφαση;

Τη βρίσκω απολύτως φυσιολογική έπειτα από μια τριμερή Κατοχή (γερμανική, ιταλική, βουλγαρική), που άφησε πίσω της μια χώρα ρημαγμένη. Κατανοώ τους λόγους δαιμονοποίησης της αμερικανικής βοήθειας που, στην περίπτωση του Ασπρόπυργου, έσβησαν από τη συλλογική μνήμη την ιστορική πραγματικότητα αλλά οι άνθρωποι έχουν ανάγκες και η ζωή δεν περιμένει. Η Αριστερά της εποχής μπορεί να διέθετε επιστήμονες που ανέδειξαν αιτήματα και ζητήματα σχετικά με την οικονομία, την ενέργεια και την εκβιομηχάνιση αλλά δεν διέθετε τα εργαλεία υλοποίησης. Σε κάθε περίπτωση ο δρόμος που πρότεινε ήταν μακρύς και αβέβαιος. Προτιμήθηκε ο συντομότερος και ο πιο αποτελεσματικός.

Υπάρχουν αναλογίες εκείνης της εποχής με τη σημερινή;

Θεωρώ πως όχι. Η σημερινή συνθήκη, με όλες τις ανασφάλειες που γεννούν η περιβαλλοντική κρίση ή η τεχνολογική εξέλιξη και οι επιπτώσεις τους στον εργασιακό τομέα, δεν μπορεί να συγκριθεί με την ακραία φτώχεια της δεκαετίας του ’40 και τα αδιέξοδά της. Προφανώς ζούμε σε ένα μεταίχμιο και αυτό καθιστά μεγαλύτερη την ευθύνη όσων εισηγούνται πολιτικές και λαμβάνουν αποφάσεις. Οι πολιτικές και οικονομικές ηγεσίες σήμερα θα κριθούν από την ικανότητά τους να δημιουργήσουν «δίχτυα ασφαλείας» και τη διορατικότητά τους να προλάβουν κινδύνους αποδόμησης των δημοκρατικών κεκτημένων. Και σε αυτό υστερούν.

Έχει ενοχλήσει κάποιους το βιβλίο σας; Έχετε γίνει αποδέκτης αρνητικών σχολίων και συμπεριφορών; Είναι κάτι που περιμένατε; Και πού το αποδίδετε;

Προφανώς αναφέρεστε σε ορισμένα εχθρικά και υβριστικά μηνύματα που έχω λάβει. Δεν νομίζω ότι σχετίζονται με το βιβλίο. Το βιβλίο ενδεχομένως ήταν η αφορμή. Επικρατεί μια κουλτούρα ακύρωσης και μια επιθετικότητα στην έκφραση στον δημόσιο λόγο. Οι κοινωνικοί επιστήμονες είμαστε εύκολοι στόχοι και συχνά αποδέκτες τέτοιων μηνυμάτων. Η δική μου στάση απέναντι σε φαινόμενα που ενέχουν οποιασδήποτε μορφής βία είναι πάντοτε η ίδια: δημοσιοποίηση και προσφυγή στις αρμόδιες αρχές. Στο παρελθόν απέφευγα να απαντήσω σε επιθέσεις, πλέον θεωρώ ότι όσο περισσότερο χώρο αφήνει κανείς σε ανερμάτιστες συμπεριφορές, τόσο περισσότερο καταλαμβάνουν.

Εξακολουθεί, κατά τη γνώμη σας, να επηρεάζει την πολιτική και κοινωνική σκηνή της χώρας μας η εμφυλιακή διαμάχη; Και με ποιον τρόπο;

Μόνο στο μέτρο και στον βαθμό αναπαραγωγής στερεότυπων. Την περίοδο που ξέσπασε η κρίση υπήρξε μια διολίσθηση προς αυτήν την κατεύθυνση με ευθύνη και ορισμένων ιστορικών που έθεσαν εαυτούς στην υπηρεσία κομματικών μηχανισμών. Δεν νομίζω ότι βοήθησε ιδιαίτερα στη συλλογική μας αυτογνωσία. Λειτούργησε περισσότερο παραμορφωτικά. Η Ιστορία είναι εργαλείο κατανόησης του κόσμου, όχι πυροβόλο όπλο.

Αν υποθέσουμε ότι η Ιστορία διδάσκει, τι μας διδάσκουν όσα ιστορικά γεγονότα περιγράφετε στο βιβλίο σας;

Τη σημασία της συνεργασίας και την αξία της πολιτικής ευθύνης. Όσοι ενεπλάκησαν στο στήσιμο της πρώτης μεταπολεμικής γαλακτοβιομηχανίας που συνέβαλε καθοριστικά στη διατροφή του πληθυσμού της πρωτεύουσας, ανεξάρτητα από τα επιμέρους προβλήματα ή τα μειονεκτήματα του εγχειρήματος, χρειάστηκε να κάνουν πολλούς συμβιβασμούς και ενδεχομένως να παραμερίσουν αρκετές προσωπικές επιδιώξεις ή οφέλη για αυτό που θα χαρακτηρίζαμε «κοινό καλό». Κι αν έχει κάτι να προσφέρει σήμερα, έπειτα μάλιστα από μια οδυνηρή χρεοκοπική περιπέτεια, η ιστορία του ΑΣΠΡΟ είναι αυτό ακριβώς: να μάθουμε να στήνουμε αφηγήματα με ουσιαστικό θετικό κοινωνικό αντίκτυπο, αφηγήματα που να τους χωράνε όλους.

Η Ιστορία έχει συνδεθεί από τα σχολικά χρόνια με την απομνημόνευση και τη μονότονη, κουραστική θα έλεγα, περιγραφή γεγονότων. Εσείς, ωστόσο, στα βιβλία σας, έχετε τον τρόπο να αφηγείστε τεκμηριωμένα ιστορικά γεγονότα με έναν ιδιαίτερα ελκυστικό τρόπο. Πώς το πετυχαίνετε αυτό;

Προσήλωση σε αυτό που αποκαλείται δημόσια και εφαρμοσμένη ιστορία. Και άρνηση συμμόρφωσης με τα πλαίσια που ορίζει η επιστημονική σοβαροφάνεια. Ή όπως το λέει ο ποιητής: όσο πιο καλά τα ξέρεις, τόσο πιο απλά τα λες.

Επόμενα βήματα; Έχετε ήδη στο μυαλό σας την επόμενη έρευνα ή το επόμενο βιβλίο;

Στο πλαίσιο της δουλειάς που κάνουμε στο historistai concept office έχουμε αρκετά πράγματα στα σκαριά. Θα σταθώ σε ένα από αυτά -που έχουμε ξεκινήσει να δουλεύουμε εδώ και έναν χρόνο- και έχουμε ανακοινώσει. Αφορά στην ιστορία των δημόσιων πολιτικών στο real estate, από τη Μεταπολίτευση και τον Κωνσταντίνο Καραμανλή έως την κρίση χρέους και τις πρακτικές των εταιριών του λεγόμενου «Υπερταμείου». Και έχουμε πολλά να πούμε επ’ αυτών, ιδιαιτέρως επίκαιρα λόγω των συνθηκών.