Συνέντευξη στην Τίνα Πανώριου
Η Ζέφη Κόλια γεννήθηκε στον Πειραιά και μεγάλωσε στη Νίκαια. Σπούδασε δημοσιογραφία, χωρίς ωστόσο να την ασκήσει επαγγελματικά. Έχει εκδώσει τρία μυθιστορήματα και το παιδικό «Ποπ Καφέ, το στέκι των παράξενων πλασμάτων» (Κέδρος, 2004). Επιμελήθηκε και συμμετείχε σε τρεις συλλογές διηγημάτων και μετέφρασε για τις εκδόσεις Οξύ το βιβλίο «Ο μαύρος γάτος και άλλες ιστορίες τρόμου» του Edgar Allan Poe (2009). Διηγήματά της έχουν φιλοξενηθεί σε εφημερίδες, έντυπα και ιστοσελίδες. Αρθρογραφία της έχει δημοσιευτεί στα περιοδικά Νέα Οικολογία, Αντί, Εποχή, Λιμάνι, Διαβάζω, Index. Η Τίνα Πανώριου μίλησε μαζί της με αφορμή το νέο της βιβλίο «Βελονιές της πρωτοπορίας» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Κυρία Κόλια, για να μπούμε λιγάκι στο πνεύμα του βιβλίου σας: Ο 20ός αιώνας γιορτάστηκε με την Παγκόσμια Έκθεση Παρισιού Belle Epoque και έκλεισε με θεαματική έξοδο τη βραδιά του Millenium. Στο μεταξύ όμως είχαν συμβεί συγκλονιστικά γεγονότα;
Όντως, το πανόραμα του προηγούμενου αιώνα άνοιξε και έκλεισε με πανηγυρισμούς και λαμπρές γιορτές. Το ιστορικό αφήγημα στο μεσοδιάστημα περιέχει μια παλέτα συγκλονιστικών γεγονότων, τα οποία καθόρισαν εν πολλοίς τη σημερινή κοινωνία. Δύο καταστροφικοί παγκόσμιοι πόλεμοι, αιματηρές επαναστάσεις, εξεγέρσεις και εμφύλιοι πόλεμοι, ψυχρός πόλεμος, συθέμελες αλλαγές καθεστώτων και κατατεμαχισμοί εδαφών, ατομική βόμβα, αλλά και διαστημικά ταξίδια, αγώνες για πολιτικά, κοινωνικά και ατομικά δικαιώματα, φεμινιστικά κινήματα και οικολογικός ακτιβισμός είναι μόνο μερικές από τις ψηφίδες που συνθέτουν τη μεγάλη εικόνα του αιώνα που προηγήθηκε της εποχής που διανύουμε σήμερα.
Όπου ο απόηχος αυτών των αιματοκυλισμάτων, αλλά και των άλλων ρηξικέλευθων, συγκλονιστικών κινημάτων, της ζωγραφικής, της μουσικής καταγράφηκαν στη μόδα κάθε εποχής, την καθόρισαν;
Η ένδυση είναι η εξωτερική εικόνα των ανθρώπων κάθε εποχής· η «φόδρα των γεγονότων». Σε όλες τις δεκαετίες, η μόδα βάδισε χέρι χέρι με την περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα και όχι μόνο: δάνεισε και δανείστηκε στοιχεία από τις καλλιτεχνικές πρωτοπορίες και τα μουσικά κινήματα, τόσο σε επίπεδο υψηλής ραπτικής όσο και ως μόδα του δρόμου. Για παράδειγμα, η jazz age έδωσε το «φόρεμα τσάρλεστον», κομμένο και ραμμένο πάνω στις νότες του πιάνου και τους ήχους του σαξόφωνου, το rock’ n’ roll τη φούστα-ομπρέλα που άνοιγε θεαματικά στις χορευτικές φιγούρες, το punk τα DIY σχισμένα ρούχα με καρφιά και παραμάνες, όπου ήταν ενσωματωμένη η αισθητική της εξεγερσιακής βίας, η disco τη λάμψη της queer απελευθέρωσης, το grunge το αντικαταναλωτικό πνεύμα της γενιάς της αντιπαγκοσμιοποίησης και πολλά άλλα.
Αλλά και οι καλλιτεχνικές πρωτοπορίες αποτυπώθηκαν στην αισθητική των μεγάλων μόδιστρων, όπως ο Οριενταλισμός στις ραφές του Πολ Πουαρέ, ο Μοντερνισμός στη «φτωχή κομψότητα» της Κοκό Σανέλ, ο Σουρεαλισμός στις σοκαριστικές πασαρέλες της Έλσα Σκιαπαρέλι, η Pop Art στα αμερικανικά «Χάρτινα Φορέματα» και πάει λέγοντας ως την Αποδόμηση στο «θαμμένο φόρεμα» του Χουσεΐν Σαλαγιάν.
Μέσα από τις 330 σελίδες του βιβλίου μαθαίνουμε πολλά και άκρως ενδιαφέροντα: Για τις πρωτοπορίες, τους σπουδαίους μόδιστρους, τις μόδες του δρόμου… Δική σας αγαπημένη εποχή; Ίσως τα 60ς;
Εντελώς τα 60ς! Αλλά τα «swinging sixties» στο Λονδίνο: την πόλη των Beatles και των Rolling Stones, της Mary Quant και του Ossie Clark, των μπουτίκ της Carnaby street και της Pop Art πρωτοπορίας. Η χρυσή δεκαετία του ’60, για λίγα αλλά πολύ διασκεδαστικά χρόνια, καθρεφτίστηκε στους δρόμους του Λονδίνου, όπου πυροδοτήθηκαν συνεχείς εκρήξεις: της νεότητας, της μόδας, της τέχνης, της μουσικής, του ραδιοφώνου, των κλαμπ, των περιοδικών, του σινεμά, της τηλεόρασης, του σεξ και όλου του έξαλλου πυροτεχνήματος της μοντέρνας εποχής. Τον Απρίλιο του 1966 το περιοδικό Times έδωσε τον ορισμό «Swinging London» σε αυτή την πυρετώδη ενέργεια -το swing– της βρετανικής πρωτεύουσας. Και ποιος δεν θα ήθελε να ήταν μέρος της;
Και τα ’70ς; Η πιο κακόγουστη, η πιο μπερδεμένη εποχή;
Στα ’70ς η μόδα έγινε πολυσυλλεκτική, καθώς οι νέοι άρχισαν να ταξιδεύουν σε εξωτικούς προορισμούς. Επίσης χαρακτηρίστηκε από τις υποκουλτούρες που υιοθέτησε, πολλές από τις οποίες συνδέονταν με μουσικά κινήματα (psychedelic rock, glamrock, disco, punk), τα οποία επίσης άνθισαν. Συχνά συνοδεύτηκε από στιλιστικές ακρότητες και δικαίως θεωρείται η πιο κιτς ενδυματολογική περίοδος του 20ού αιώνα, η οποία έδωσε τόσα πολλά και διαφορετικά στιλ σε τόσο λίγα χρόνια, όσο καμιά άλλη εποχή στην ιστορία της μόδας.
Κάνοντας αυτή τη μεγάλη έρευνα, ποιες κατά τη γνώμη σας υπήρξαν πραγματικά «θεές» του στιλ; Η Όντρεϊ Χέμπορν, η Γκρέτα Γκάρμπο, η Γκρέις Κέλι; Και από τις πιο σύγχρονες;
Υπήρξαν πολλά λαμπρά style icons τον 20ό αιώνα, που πρόσθεσαν τα δικά τους στοιχεία στη μόδα. Εκτός από τις κυρίες που αναφέρατε, επιγραμματικά θα αναφερθώ στην Αμερικανίδα συγγραφέα Zelda Fitzgerald, την Diane Vreeland -δαιμόνια αρχισυντάκτρια της αμερικανικής Vogue-, την ηθοποιό και μοντέλο Talitha Getty, την Jackie Kennedy, αλλά και την Janis Joplin, τη Madonna, το μοντέλο Kate Moss και δεκάδες ακόμα.
Οι σύγχρονες τάσεις και τα πρότυπα προέρχονται από τα μέσα μαζικής δικτύωσης, τα οποία δεν παρακολουθώ με τρομερό ενθουσιασμό. Ωστόσο, προσωπικά μου styleicons στον παρόντα χρόνο είναι η Lady Gaga, η Tilda Swinton, η Zendaya, η transgender ηθοποιός και μοντέλο India Moore, ο Billy Porter και κάποιες/κάποιοι/κάποια ακόμα, η εικόνα των οποίων αποτελεί δήλωση (statement) και δεν είναι μόνο στιλιστική.
Στην αντρική μόδα: Γιατί άραγε τα ρούχα, ένα απλό t–shirt και ένα τζιν του Τζέιμς Ντιν και του Μάρλον Μπράντο συγκινούν ακόμη τους νέους που δεν έχουν ιδέα από «Επαναστάτες χωρίς αιτία»;
Όπως είπα και πριν, κάποια ενδύματα λειτουργούν και ως «fashion statement». Τέτοιου είδους ρούχα είναι το T-shirt αλλά και το band-T (με στάμπα συγκροτήματος), το biker jacket, το μπλουτζίν, οι αρβύλες Doc Martens, το χακί αμπέχονο και μερικά ακόμα που συνδέθηκαν με νεανικά κινήματα της ποπ κουλτούρας και συμπεριφορές, οι οποίες έχουν περάσει στο συλλογικό ασυνείδητο, ακόμα κι αν δεν γνωρίζει ο σημερινός νέος από πού προέρχονται. Παρ’ όλα αυτά, καλό θα ήταν να μάθει – και αυτός είναι ο σκοπός του βιβλίου μου.
Στην πατρίδα μας τώρα, σημεία των καιρών: Fashion μπλόγκερς, φασιονίστες πληρώνονται και γίνονται διάσημοι/διάσημες έστω για μια σεζόν μέσω τραγελαφικών εκπομπών στην τηλεόραση. Η αίσθηση η δική σας; Έχει ξεφύγει το πράγμα; Η μόδα, όπως τουλάχιστον τη ζήσαμε εμείς οι μεγαλύτεροι, έχει πεθάνει ή ψυχορραγεί;
Η μόδα στη σημερινή μορφή της είναι η ανακύκλωση των τάσεων του προηγούμενου αιώνα, ιδωμένες μέσα από την αισθητική του διαδικτύου. Ειλικρινά, βαριέμαι να ασχοληθώ. Και -όπως ακριβώς λέτε- νιώθω μια «ετεροντροπή» για τα άτομα αυτά που διαχειρίζονται τη σημερινή αισθητική της μόδας, δίχως να έχουν ιδέα από την ιστορία της. Βεβαίως δεν αφορά όλους αυτό. Υπάρχουν πολλά παιδιά που ψάχνουν, δημιουργούν και φτιάχνουν τις δικές τους, μικρές, πρωτοποριακές ινσταγκραμικές «γιάφκες» του στιλ, και μπράβο τους. Γι’ αυτό ας μην είμαστε απαισιόδοξοι. Αν και η μόδα έχει αλλάξει τρόπους, ούτε πέθανε ούτε θα πεθάνει. Απλά, θα βαδίσει άλλη μια φορά μαζί με τους καιρούς της.
Κλείνετε την ιστορία της μόδας στους καιρούς μας με τη σχεδιάστρια Στέλλα Μακ Κάρτνεϊ, η οποία στη Διάσκεψη COP26 το 2021 για την κλιματική αλλαγή είπε ότι η βιομηχανία της μόδας είναι η δεύτερη μετά το πετρέλαιο πιο ρυπογόνα πηγή του πλανήτη. Που σημαίνει ότι «η μόδα είναι πλέον εκτός μόδας». Δια παντός; Και ίσως μια μικρή λύση, όπως αναφέρετε, θα ήταν η επαναχρησιμοποίηση;
Η υπερθεά Vivienne Westwood ως το τέλος της ζωής της δεν βαριόταν να επαναλαμβάνει ότι η μόδα πλέον πρέπει να ακολουθεί τον κανόνα των τριών R: Reduce – Reuse – Recycle. Δηλαδή φρένο στη μεγάλη παραγωγή (fast fashion), επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση. Ο πλανήτης έχει φτάσει στα όριά του, το κλίμα μάς το υπενθυμίζει αυτό καθημερινά και είναι απαραίτητο να ληφθούν μέτρα μιας πιο κυκλικής οικονομίας που να περιλαμβάνει αυτά τα χαρακτηριστικά. Η μόδα μπορεί και πρέπει να μπει μπροστά και να γίνει και πάλι μια νέα πρωτοπορία, πάνω στα σημαντικά ζητήματα των καιρών. Μάλιστα η Stella McCartney μάς προτείνει ακόμα πιο ριζοσπαστικές πράξεις, όπως να μην πλένουμε συχνά τα ρούχα μας. Και αυτά χαλάνε και πολύτιμο νερό χαλάμε…
Ξεφεύγοντας από τις Βελονιές της Πρωτοπορίας, από το 2000 έχετε εκδώσει τέσσερα μυθιστορήματα, αλλά κι ένα παιδικό. Τα επόμενα σχέδιά σας;
Δεν τα λες και πολλά βιβλία μέσα σε 23 χρόνια, αλλά έτσι είμαι εγώ: slow writer. Ίσως συνεχίσω με κάτι που να έχει και πάλι σχέση με τη μόδα, αλλά πιο προσωπικό. Λέω να κάνω μια βουτιά στο παρελθόν της δικής μου ντουλάπας. Δεν ξέρω ακόμη, πάντως δεν θέλω να εγκαταλείψω εντελώς το κομμάτι της έρευνας.
Υπήρξατε ενεργό μέλος του οικολογικού κινήματος. Σήμερα η οικολογία εν γένει παραμένει μια άγνωστη λέξη για τους περισσότερους εξ ημών;
Είναι πλέον μια γνωστή λέξη -άλλωστε όλα τα κόμματα περιλαμβάνουν και μια «εσάνς» οικολογίας στα προγράμματά τους- αλλά ουσιαστικά παραμένει άνευ νοήματος. Όταν ως πολίτες δεν έχουμε συνειδητοποιήσει τα πιο απλά πράγματα -ότι για παράδειγμα το νερό είναι πολύ «ακριβό» αγαθό για να το ξοδεύουμε με τον τόνο πλένοντας το αυτοκίνητο ή το πεζοδρόμιό μας, δεν ανακυκλώνουμε σωστά ή προτιμάμε να χρησιμοποιούμε το αυτοκίνητό μας αντί για τα μέσα μαζικής μεταφοράς-, τότε τα πράγματα δεν πρόκειται να αλλάξουν εύκολα. Αν με ρωτάτε, χρειαζόμαστε σκληρή περιβαλλοντική νομοθεσία, η οποία να αφορά τόσο τις ρυπογόνες βιομηχανίες όσο και την καθημερινότητα του απλού πολίτη. Ίσως όταν πληρώνουμε, μαθαίνουμε πιο γρήγορα…
Και κάτι τελευταίο: Μια Δευτέρα τυπική δική σας τι περιλαμβάνει;
Καλώς ή κακώς, η καθημερινότητά μου δεν είναι περιορισμένη σε κουτάκια ανά ημέρα της εβδομάδας, οπότε απολαμβάνω απλώς την ιδέα ότι και αυτή την ημέρα ξύπνησα υγιής, τόσο εγώ όσο και οι δικοί μου άνθρωποι. Και όσο έχω αυτό το προνόμιο, θα είμαι ευχαριστημένη που ξαναβλέπω τον ήλιο. Συγκεκριμένα όμως τις Δευτέρες έχει προστεθεί στην ημέρα μου η yoga, οπότε «ευχαριστώ τον ήλιο» και μέσα από το απογευματινό μου μάθημα!
BookSitting 