Συνέντευξη στην Αλεξία Καλογεροπούλου
alexia.kalogeropoulou@gmail.com
Η Μήλια Τζούτζου είναι διδάκτορας του τμήματος Διαιτολογίας και Διατροφής του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών και απόφοιτος της Επιστήμης και Τεχνολογίας Τροφίμων της Γεωπονικής σχολής Θεσσαλονίκης. Εργάζεται από το 2011 ως επιστήμονας τροφίμων σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, ενώ παράλληλα διδάσκει ως ακαδημαϊκός υπότροφος του τμήματος Διαιτολογίας και Διατροφής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου αλλά και σε δημόσια ΙΕΚ ως εκπαιδεύτρια. Το ερευνητικό της έργο εστιάζει κυρίως στα μέσα επικοινωνίας και τα προβαλλόμενα πρότυπα διατροφής και εικόνας σώματος σε δημοφιλή παιδικά προγράμματα και εκπομπές. Η ανθρωπολογία της διατροφής, η σχέση του ανθρώπου με την τροφή και το σώμα του, οι πολιτισμικές συνήθειες και προεκτάσεις τη διατροφής αλλά η βιώσιμη διατροφική προσέγγιση αποτελούν μέρος των ερευνητικών της ανησυχιών και αναζητήσεων. Μιλήσαμε μαζί της με αφορμή την έρευνα που πραγματοποίησε στο πλαίσιο της διδακτορικής της διατριβής.
Κυρία Τζούτζου, αφού σας καλωσορίσω στο Σαλόνι του BookSitting, θα ήθελα να σας ζητήσω να μας πείτε δυο λόγια για την πολύ ενδιαφέρουσα έρευνά σας. Τι πραγματεύεται, ποιο ήταν το αρχικό ερευνητικό ερώτημά σας;
Αρχικά να αναφέρω ότι πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των διδακτορικών μου σπουδών στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και συγκεκριμένα στο τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας-Διατροφής με επιβλέπουσα την κυρία Ματάλα Λ-Α., καθηγήτρια Ανθρωπολογίας της Διατροφής. Αξιολογήσαμε την υπόθεση ότι οι ταινίες κινουμένων σχεδίων εισάγουν τα παιδιά σε σχετικές με την τροφή αξίες αλλά και στερεότυπα για την εξωτερική εμφάνιση, πολλά από τα οποία αποκλίνουν από τις κατευθυντήριες γραμμές των επιστημόνων υγείας, με αποτέλεσμα η αφομοίωσή τους σε πρώιμη ηλικία να εγκυμονεί μελλοντικούς κινδύνους για την υγεία.
Και ποιο είναι το βασικό συμπέρασμα που προέκυψε;
Βρέθηκε ότι τα δημοφιλή κινούμενα σχέδια, τα οποία παρακολουθούν τα παιδιά ηλικίας 4-14 ετών, στην Ελλάδα, προβάλλουν περισσότερο την κατανάλωση τροφίμων χαμηλής θρεπτικής αξίας, ενώ η προβολή και κατανάλωση υγιεινότερων τροφίμων υπήρξε περιορισμένη. Επίσης, τα θετικά μηνύματα για τα τρόφιμα χαμηλής θρεπτικής αξίας επικράτησαν, ενώ παρατηρήθηκε ότι η κατανάλωση τυποποιημένων ειδών, όπως σνακ και γλυκών, συχνά συνόδευε στιγμιότυπα χαράς και διασκέδασης των ηρώων. Αντιθέτως, για τα λιγότερο επεξεργασμένα τρόφιμα, όπως γαλακτοκομικά, λαχανικά και φρούτα, καταγράφηκαν κυρίως ουδέτερα σχόλια από τους ήρωες των παιδικών εκπομπών. Επιπλέον, προέκυψε ότι οι διατροφικές επιλογές των υπέρβαρων ηρώων περιλαμβάνουν περισσότερα επεξεργασμένα τρόφιμα, ενώ οι αδύνατοι πρωταγωνιστές τείνουν να καταναλώνουν λιγότερο φαγητό αλλά και λιγότερα επεξεργασμένα τρόφιμα. Τα θετικά μηνύματα για την εξωτερική εμφάνιση ταυτίζονταν με τους αδύνατους πρωταγωνιστές, οι οποίοι συνήθως είχαν ελκυστική και γοητευτική εικόνα.
Πώς επιδρούν αυτά τα διατροφικά στερεότυπα στα παιδιά; Με ποιον τρόπο;
Είναι γεγονός ότι το προβαλλόμενο περιεχόμενο των σύγχρονων μέσων ψυχαγωγίας μπορεί να διαμορφώσει στάσεις, απόψεις και πεποιθήσεις για το τι θεωρείται ωραίο και επιθυμητό. Παρόλο που η επίδραση των προβαλλόμενων εικόνων ποικίλλει μεταξύ των δύο φύλων, καμία ομάδα δεν μένει ανεπηρέαστη, με τα πιο επιρρεπή άτομα να εμφανίζουν αρνητικότερα αποτελέσματα από την προβολή αυτή. Οι τηλεθεατές τείνουν να γενικεύουν τα μη ρεαλιστικά πρότυπα που τους προβάλλονται και να θεωρούν το αδύνατο σώμα ιδανικό. Τα αποτελέσματα στην ψυχολογία και την αυτοεκτίμηση των δεκτών των πληροφοριών αυτών είναι σε πολλές περιπτώσεις αρνητικά και οδηγούν σε μειωμένη αυτοεκτίμηση, αρνητική εικόνα σώματος, πληγωμένα συναισθήματα και, κατά συνέπεια, σε διαταραχές διατροφής. Επιπρόσθετα, υπάρχει σύνδεση μεταξύ της παρακολούθησης της τηλεόρασης και των μη ισορροπημένων διατροφικών επιλογών των παιδιών, ενώ η επανειλημμένη έκθεση σε διαφημιζόμενα τρόφιμα χαμηλής θρεπτικής αξίας φάνηκε να επηρεάζει θετικά την επιλογή των παιδιών στην προτίμηση και στην κατανάλωση συγκεκριμένων προϊόντων.
Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι τα παιδιά που παρεκκλίνουν από αυτά τα προβαλλόμενα ανθυγιεινά πρότυπα διατροφής και εξιδανικευμένης εξωτερικής εμφάνισης που προβάλλονται στα κινούμενα σχέδια, ενδεχομένως να επηρεάζονται και να διαμορφώνουν αντιλήψεις σχετικά με τις διατροφικές τους επιλογές, την εικόνα σώματός τους και την εξωτερική εμφάνιση των συνομηλίκων τους.
Βρέθηκαν αναφορές ως προς το φύλο των ηρώων των κινουμένων σχεδίων, σε σχέση με τη διατροφή ή την εξωτερική εμφάνιση; Τι δείχνει η έρευνά σας;
Ως προς το φύλο και το μέγεθος του σώματος, διαπιστώθηκε ότι από τους 37 κεντρικούς ήρωες των επεισοδίων που μελετήσαμε, οι 10 χαρακτηρίστηκαν αδύνατοι, εκ των οποίων οι 7 ήταν γυναικείες φιγούρες, ενώ από τους 6 υπέρβαρους μόνο μία ήταν θηλυκού γένους. Επίσης οι αδύνατες ηρωίδες ήταν αποδέκτριες της πλειοψηφίας σχεδόν των θετικών μηνυμάτων αναφορικά με την εξωτερική εμφάνιση, ενώ και για τους αδύνατους άρρενες χαρακτήρες καταγράφηκαν επίσης αρκετά θετικά μηνύματα. Αξίζει να αναφερθεί ότι από τα συνολικά 58 θετικά μηνύματα για την εξωτερική εμφάνιση τα 51 αφορούσαν τους αδύνατους πρωταγωνιστές και πρωταγωνίστριες των σειρών κινουμένων σχεδίων που εξετάστηκαν. Αντίθετα, κανένα θετικό σχόλιο ως προς την εξωτερική εμφάνιση και τα ατομικά χαρακτηριστικά -όπως ομορφιά, εξυπνάδα και αποδοχή- δεν καταγράφηκε για τους υπέρβαρους πρωταγωνιστές και τις υπέρβαρες πρωταγωνίστριες.
Σχετικά με την κατανάλωση τροφής, δεν βρέθηκαν διαφορές ανάμεσα στα φύλα ως προς την ποιότητα των καταναλωθέντων τροφίμων. Βρέθηκε, όμως, ότι οι αδύνατοι πρωταγωνιστές τείνουν να καταναλώνουν λιγότερη ποσότητα φαγητού, αλλά και λιγότερα επεξεργασμένα τρόφιμα συγκριτικά με τους υπέρβαρους συμπρωταγωνιστές τους. Τα παραπάνω συνάδουν, εν μέρει, και με τη βιβλιογραφία σχετικά με τα προβαλλόμενα πρότυπα για την εξωτερική εμφάνιση των παιδιών στην πραγματική ζωή. Έτσι, τα κορίτσια φαίνεται να είναι πιο επιρρεπή σε ό,τι αφορά την εικόνα σώματος και την εξωτερική τους εμφάνιση, με αποτέλεσμα να είναι πιθανότερο να εκφράσουν δυσαρέσκεια για το σώμα τους και να υιοθετήσουν συγκεκριμένες συμπεριφορές διατροφής. Τα δε αγόρια, επίσης ενδιαφέρονται για την εξωτερική τους εμφάνιση, επιθυμώντας ένα καλοσχηματισμένο, λεπτό και γραμμωμένο σώμα, αλλά τα στοιχεία δείχνουν ότι τα κορίτσια είναι πιθανότερο να ακολουθούν κάποιο πρόγραμμα αδυνατίσματος από ό,τι τα αγόρια.
Τα ερευνητικά συμπεράσματά σας θα μπορούσαν να αφορούν και την παιδική λογοτεχνία; Ή τα πράγματα διαφέρουν εκεί; Και αν ναι, με ποιον τρόπο;
Στην έρευνά μας δεν αξιολογήθηκαν τα πρότυπα διατροφής και εικόνας σώματος στην παιδική λογοτεχνία. Από έρευνες όμως που ανασκοπήθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της διατριβής σε παιδικά βιβλία, βρέθηκαν αναφορές σε πιο υγιεινά τρόφιμα, αλλά ήταν συνήθως ήσσονος σημασίας και αφορούσαν κυρίως εικονογραφήσεις και όχι τόσο την πλοκή της ιστορίας. Και μια πρόσφατη έρευνα για το περιεχόμενο της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας, κατέδειξε την ύπαρξη ενός νέου ρεύματος παιδικών βιβλίων που πραγματεύονται αποκλειστικά την υγιεινή διατροφή. Σχετικά με την εικόνα σώματος και την εξωτερική εμφάνιση οι παιδικές ταινίες φαίνεται ότι προβάλλουν περισσότερο από ό,τι τα παιδικά βιβλία τη συσχέτιση του αδύνατου σώματος με θετικά στοιχεία της προσωπικότητας. Συνεπώς, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα κινούμενα σχέδια φαίνεται να προβάλλουν περισσότερο ανθυγιεινά πρότυπα διατροφής και εικόνας σώματος σε σύγκριση με το περιεχόμενο των παιδικών βιβλίων, όπως προκύπτει, τουλάχιστον, από τις έως τώρα δημοσιευμένες μελέτες.
Υπάρχει τρόπος να μειώσουμε την αρνητική επίδραση αυτών των στερεοτύπων; Τι θα συμβουλεύατε τους γονείς;
Θα μπορούσε να υποστηριχτεί ότι τα τηλεοπτικά προγράμματα, των οποίων το περιεχόμενο ενθαρρύνει την κατανάλωση κυρίως επεξεργασμένων τροφίμων, δυνητικά επηρεάζουν τις διατροφικές επιλογές των παιδιών που τα παρακολουθούν. Όταν στα ανωτέρω συνυπολογιστεί και ο αντίκτυπος που έχει στη διαμόρφωση της εικόνας σώματος των παιδιών η παρακολούθηση των εκπομπών αυτών, τότε ο ρόλος τους στην πνευματική και σωματική ευεξία τους εγείρει ανησυχίες.
Τα παιδιά θα πρέπει να εκπαιδευτούν στην αναγνώριση των μηνυμάτων των μέσων ενημέρωσης με σκοπό την προστασία της υγείας τους. Παράλληλα οι γονείς, θα πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση, ώστε να ανιχνεύσουν τυχόν ακατάλληλα μηνύματα των μέσων ψυχαγωγίας και να προστατεύσουν τα παιδιά από τη θέαση τέτοιων τηλεοπτικών προγραμμάτων. Η πολιτεία, όμως, και οι φορείς της δημόσιας υγείας είναι οι πλέον αρμόδιοι για τον περιορισμό του φαινομένου. Ενδεχομένως, το περιεχόμενο των παιδικών τηλεοπτικών προγραμμάτων θα πρέπει να παρακολουθείται από αρμόδια θεσμοθετημένα όργανα, με σκοπό την καθοδήγηση των εταιρειών παραγωγής και των σεναριογράφων και με απώτερο σκοπό τη δημιουργία παιδικών προγραμμάτων των οποίων το περιεχόμενο να προστατεύει εμμέσως τη δημόσια υγεία των παιδιών, προβάλλοντας υγιή πρότυπα σώματος και διατροφής.
BookSitting 