Η Φιλομήλα Λαπατά στο Σαλόνι του BookSitting

Συνέντευξη στην Τίνα Πανώριου

---

Η Φιλομήλα Λαπατά γεννήθηκε στην Αθήνα το 1952. Σπούδασε δημόσιες σχέσεις, μιλάει ξένες γλώσσες και έχει ταξιδέψει πολύ. Ζει μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας. Στο παρελθόν εργάστηκε στην Αμερικανική Πρεσβεία και σε τράπεζα. Εμπνευσμένη από τις εμπειρίες που απέκτησε στα ταξίδια της και προσπαθώντας να κατανοήσει την ανθρώπινη φύση και τη δυναμική των σχέσεων, οδηγήθηκε από νωρίς στο γράψιμο. Τιμήθηκε στην Ιταλία το 2005 με το βραβείο «Citta di Bacoli» (αρχαία Cuma) και το 2006 με το βραβείο Premio Internazionale per la Cultura «Sebetia-Ter». Η πολυπλοκότητα των διαπροσωπικών σχέσεων την απασχολεί από πολύ παλιά, και αυτός ο προβληματισμός της αποτυπώνεται στα βιβλία της. Μιλήσαμε μαζί της με αφορμή την επανέκδοση του βιβλίου της Επικίνδυνες λέξεις, από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

---

Κυρία Λαπατά, ποια ήταν τα αισθήματά σας όταν ξαναπιάσατε στα χέρια σας τις Επικίνδυνες Λέξεις που είχατε γράψει πριν από μια δεκαπενταετία; Παρότι από το 2007 έχει κυλήσει πολύ, μα πολύ νερό στο αυλάκι, βρήκατε την ιστορία σας αυτή σύγχρονη; Αφορά και το ταραγμένο σήμερα; Ίσως γιατί μιλάει απευθείας στην καρδιά για θέματα που από καταβολής κόσμου «καίνε»; Για την πολύπλοκη σχέση ανάμεσα σε δυο αδελφές;

Είναι ένα από τα μυθιστορήματά μου, το μόνο μη ιστορικό μέχρι σήμερα, που αγαπώ πολύ, γιατί το έγραψα σε μια ιδιάζουσα περίοδο της ζωής μου, η οποία μου χάρισε έξοχα μαθήματα. Βλέπετε, κυρία Πανώριου, εγώ είμαι μια μόνιμη μαθήτρια της ζωής! Το δηλώνω απερίφραστα. Για το συγκεκριμένο μυθιστόρημα, έληξε το δεκαπενταετές συμβόλαιό του με τον προηγούμενο εκδότη μου και αποφασίσαμε με τον καινούργιο, με τις εκδόσεις Ψυχογιός, να το επανεκδώσουμε. Οι Επικίνδυνες Λέξεις είναι ένα διαχρονικό μυθιστόρημα. Αφορά στο χθες, στο σήμερα και, δυστυχώς, θα αφορά και στο αύριο. Γιατί οι άλυτες υποθέσεις μας με την πρώτη μας οικογένεια, εάν δεν αντιμετωπισθούν στη ρίζα τους με επίγνωση, θα μας στοιχειώνουν σε όλη μας τη ζωή. Οι δυσκολότερες σχέσεις μας είναι οι διαπροσωπικές.

Θίγονται, όμως, στην ιστορία σας και άλλα ιερά και όσια: η «αγία» ελληνική οικογένεια, η φυγή, το διαζύγιο, τα φοβερά Βαλκάνια, η συγγνώμη, ο γάμος.

Τα θέματα με τα οποία καταπιάνομαι στο μυθιστόρημα είναι διαχρονικά. Και δεν είναι μόνο αυτές οι επτά επικίνδυνες λέξεις που αποτελούν και τα κεφάλαια του βιβλίου, και τις οποίες δανείζονται εναλλάξ οι δίδυμες αδελφές της ιστορίας μου για να μας διηγηθούν τη ζωή τους. Είναι και πολλές ακόμα, τις οποίες ανακαλύπτει ο αναγνώστης μέσα στις σελίδες του βιβλίου. Ο καθένας μας έχει τις δικές του «επικίνδυνες λέξεις» και με αυτές πρέπει να παλέψει ώστε να τις μετατρέψει σε ακίνδυνες.

«Οι γάμοι με λιγότερο πάθος και τρέλα είναι περισσότερο ευτυχισμένοι», έλεγε η γιαγιά των κοριτσιών. Εσείς τι λέτε; Ισχύει αυτό και στην πεζή πραγματικότητα;

Αυτή ήταν ρήση της γιαγιάς μου. Όταν την άκουγα, πολύ νεότερη, αγανακτούσα γιατί μου κατέστρεφε τις πεποιθήσεις μου για αιώνιους έρωτες και πάθη. Αργότερα, στην πορεία της ζωής μου και στις διάφορες ερωτικές εμπειρίες μου, ανακάλυψα πόσο δίκιο είχε η συνονόματη γιαγιά μου. Πόσο ισχύει ακόμα η ρήση της. Και πόσο επηρέασε θετικά και τη δική μου έγγαμη ζωή. Δυστυχώς, η πραγματικότητα μας προσγειώνει απότομα. Πιστεύω πως μόνο οι ανεκπλήρωτοι έρωτες παραμένουν αιώνιοι, γιατί δεν προλαβαίνουν να… καούν στην αμείλικτη καθημερινότητα.

Επικίνδυνες λέξεις υπάρχουν στη δική σας ζωή; Πέρα από το μυθιστόρημα, που καθορίζουν ανεπιστρεπτί καταστάσεις ζόρικες;

Προσπαθώ με επίγνωση να τις κάνω όλες ακίνδυνες. Υπάρχει, όμως, μια που επιμένει να μου αντιστέκεται: η λέξη συγχώρεση. Και όλο τη βρίσκω μπροστά μου μέχρι να συμφιλιωθώ με τη σημασία της, γιατί η συγχώρεση δεν είναι ένα σύνολο πράξεων, αλλά στάση ζωής. 

Οι δυο πρωταγωνίστριές σας, οι δίδυμες Μυρσίνη και Αταλάντη Κορωναίου, ίδιες σαν δυο σταγόνες νερό, διαφορετικές στην ουσία. Πόσα στοιχεία δικά σας δώσατε στη μία και πόσα στην άλλη αναρωτιέμαι…

Και οι δυο αδελφές, παρότι εντελώς αντίθετες στον χαρακτήρα, έχουν στοιχεία δικά μου. Αυτό είναι και το νόημα των Επικίνδυνων Λέξεων. Είναι μυθιστόρημα αλληγορικό. Όλοι μας έχουμε το θετικό και αρνητικό στοιχείο μέσα μας, και κάθε φορά επιλέγουμε ποιο θα υπερτερήσει. Δεν είναι δυνατόν ο συγγραφέας να μην αντλεί στοιχεία και εμπειρίες από τον εαυτό του. Εξάλλου πίσω από κάθε μυθιστόρημα υπάρχει η συναισθηματική ζωή του συγγραφέα κατά την περίοδο της συγγραφής του. 

Η πανέμορφη φαμ φατάλ μάνα, τόσο κινηματογραφική, τόσο αντιφατική μπορεί, στην υπερβολή της έστω, να έχει κομμάτια από τον χαρακτήρα της δική σας μητέρας; Ή μιας άλλης γυναίκας του περιβάλλοντός σας; Γιατί περιγράφετε την Ζαΐρα Αλεξίου σαν να την ξέρετε καλά.

Η μητέρα μου υπήρξε εντελώς το αντίθετο της φαμ φατάλ. Είχα, όμως, μια πρόγονο, τη Ναταλία Πατρικίου, η οποία συναντάται στο μυθιστόρημά μου Οι κόρες του νερού (εκδόσεις Ψυχογιός) και η οποία ήταν όντως μια φαμ φατάλ και άκρως επικίνδυνη για την εποχή της. Έχω το αρχείο της οικογένειάς μου και από αυτό άντλησα πληροφορίες και λεπτομέρειες για να στήσω τον χαρακτήρα της Ζαϊρας Αλεξίου.

«Η Αφρική είναι μια ήπειρος που κάνει θαύματα», γράφετε κάπου στο βιβλίο σας. Αληθεύει ότι εσείς κάνατε ταξίδι στην Κένυα για να δείτε ιδίοις όμμασι τη σκληρή, πλην γοητευτική, ζωή εκεί;

Βεβαίως! Συνηθίζω να επισκέπτομαι πριν όλα τα μέρη τα οποία αναφέρω στα μυθιστορήματά μου. Για την επικίνδυνη λέξη φυγή, διάλεξα την Αφρική και έκανα ταξίδι ζωής στην Κένυα. Έζησα δώδεκα μέρες στις περιοχές που περιγράφω στο μυθιστόρημα και κάτω από αντίξοες συνθήκες. Έζησα σε καλύβα, έμεινα άπλυτη, έβαλα στο στόμα μου μια χούφτα χώμα, κατά την παράδοση της φυλής, όπως ο Ντίτζι, προκειμένου να επιστρέψω πίσω στην Κένυα, ακριβώς όπως περιγράφω το περιστατικό στο βιβλίο. Όσα διαβάζετε, τα έχω ζήσει στο πετσί μου. Κράτησα και χρησιμοποίησα στο βιβλίο ακόμα και τα αληθινά ονόματα των χαρακτήρων που περιγράφω. Έκτοτε έχω επισκεφθεί διάφορες χώρες της Αφρικής, άλλες τέσσερις φορές, καμιά όμως δεν ήταν τόσο έντονη όσο η πρώτη. Είμαι ευγνώμων στη ζωή που έκανα αυτό το πολύτιμο ταξίδι και έζησα αυτή την υπέροχη εμπειρία.

Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, τραγικά γεγονότα συνθλίβουν δυο κοντινές μας χώρες. Τελικά η τέχνη ωχριά μπρος στην πραγματικότητα; Δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τόση ανείπωτη δυστυχία;

Πρόκειται για βιβλική καταστροφή. Στην προκειμένη περίπτωση η τέχνη ωχριά μπρος στην πραγματικότητα, παρότι γενικά πιστεύω το αντίθετο. Όσα ζούμε την τελευταία εβδομάδα, μας επιβεβαιώνουν πόσα πράγματα στη ζωή θεωρούμε σίγουρα και αυτονόητα. Μπλεκόμαστε σε μικρότητες, σε αντιπαραθέσεις, σε αντιπάθειες, σε μίση, ακόμα και διαδικτυακά, κάποιοι χαίρονται όταν υποφέρει ο διπλανός μας, και νομίζουμε πως εμείς είμαστε άτρωτοι, αιώνιοι. Αλλά ουδείς βρίσκεται μόνος του σε αυτόν τον κόσμο. Είμαστε, ο καθένας μας, ένας κρίκος μιας παγκόσμιας αλυσίδας. Τα βάσανα των διπλανών μας, γρήγορα μπορούν να γίνουν και βάσανα δικά μας. Αυτό το ξεχνάμε. Αν μπορούσαμε να το θυμόμαστε κάπου κάπου, πόσο πόνο θα γλιτώναμε! Και πόση αρνητική ενέργεια! Και έρχεται η πραγματικότητα (στην προκειμένη περίπτωση ο σεισμός, άλλες φορές Covid, αρρώστια, φυσικές καταστροφές, θάνατος) και ισοπεδώνει τα πάντα. Και μένουμε με άδεια χέρια, άδεια ψυχή. Αν έχουμε επίγνωση μετατρέπουμε το αρνητικό σε μάθημα ζωής, αλλιώς… ψάχνουμε να βρούμε ποιος φταίει! Γιατί πάντα κάποιος άλλος πρέπει να φταίει για τις συμφορές μας. Εμείς ποτέ! Όχι ότι η ζωή μας είναι επιλογές και συνέπειες. Όχι! Επίγνωση, λοιπόν, είναι το ζητούμενο. Και πρέπει να είμαστε ευγνώμονες για κάθε μέρα που μας χαρίζεται.

Κλείνοντας με την απλοϊκή ευχή να έρθουν καλύτερες μέρες, τι ετοιμάζετε αυτό τον καιρό; Ένα νέο ιστορικό ίσως μυθιστόρημα; Κάτι εντελώς διαφορετικό;

Βρίσκομαι σε περίοδο συγγραφής του τρίτου μέρους της ιστορικής σειράς Οι κόρες της Ελλάδας (εκδόσεις Ψυχογιός), το οποίο καλύπτει την περίοδο της Αθήνας από το 1880 μέχρι το 1900.

Και κάτι ακόμα: Αφιερώνετε τις Επικίνδυνες λέξεις «Στις φίλες σας, αυτές τις θαυμάσιες γυναίκες»… Μεγάλο δώρο η φιλία, πολύτιμο;

Οι φίλες μου αντιπροσωπεύουν το εθνικό μου κεφάλαιο. Σπουδαίο δώρο η φιλία. Πολύτιμο. Γι’ αυτό και τους αφιέρωσα το μυθιστόρημά μου. Ένας μικρός φόρος τιμής σε όλα αυτά που ζήσαμε μαζί, η καθεμιά με τις δικές της εμπειρίες: στενοχώριες, απελπισίες, γάμους, διαζύγια, θανάτους, αλλά και χαρές, ευτυχίες, ικανοποιήσεις προσωπικές και επαγγελματικές. Όλα μαζί: ζωή και θαύματα.

Χάρηκα που τα ξαναείπαμε. Και πάλι σας ευχαριστώ.

Εγώ σας ευχαριστώ για τις υπέροχες ερωτήσεις σας. Να είστε πάντα καλά.