Η Βασιλική Γιάννου γράφει για «Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον» του Ζοζέ Σαραμάγκου

100 χρόνια από τη γέννηση του Ζοζέ Σαραμάγκου (16 Νοεμβρίου 1922 – 18 Ιουνίου 2010)

Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον, Ζοζέ Σαραμάγκου, μετ. Αθηνά Ψυλλιά, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1996

Γράφει η Βασιλική Γιάννου*

Άργησα να ανακαλύψω τον Σαραμάγκου. Αγοράζω πολλά περισσότερα βιβλία απ’όσα μπορώ να διαβάσω σε μία χρονιά. Τακτική προς αποφυγή, αφού δε μου αφήνει περιθώριο να παρακολουθώ τα εκδοτικά τεκταινόμενα στην ώρα τους. Αυτό με συμβούλεψε κάποιος που εκτιμούσα κάποτε τη γνώμη του, αλλά πέρασε καιρός από τότε και μπορώ να παρεκτραπώ, ως προς αυτό. Εγώ πάλι, υιοθετώ συχνά τη σοφία της λαϊκής ρήσης «κάλλιο αργά παρά ποτέ», αλλά και του ρεαλιστικότερου «αγόρασε τώρα που μπορείς και διάβασε όποτε μπορείς». Εξαιτίας αυτής μου της επιλογής, ενώ είχα στη βιβλιοθήκη Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον και το Όλα τα ονόματα (του ιδίου) για πολλά χρόνια, δεν πρόλαβα να γνωρίσω αυτόν τον βαθιά σκεπτόμενο και συναρπαστικό συγγραφέα όσο ζούσε. Όπως όλοι, όμως, οι κλασικοί (γιατί ο Σαραμάγκου είναι πλέον κλασικός) είναι διαχρονικοί και σαγηνεύουν εξίσου σε όλες τις εποχές και τις χρονολογίες, αν δικαιούμαστε να είμαστε τόσο απόλυτοι για τις γραπτές απόπειρες των ιδιόρρυθμων αυτών πλασμάτων που ονομάζονται συγγραφείς.

Έτυχε (διαβολική θα τολμούσα να την ονομάσω τη σύμπτωση, αφού ο Διάβολος και ο Θεός είναι παντού) να διαβάσω το βιβλίο κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα και να το τελειώσω την Κυριακή του Θωμά. Πρόκειται γι’ αυτά τα «ζωτικά απρόοπτα», για να δανειστώ μια έκφραση από το βιβλίο, αυτές τις περίεργες συμπτώσεις, συναντήσεις, συνευρέσεις κάθε είδους, που δίνουν νόημα στη στιγμή και που το σύνολο τέτοιων στιγμών είναι αυτό που ονομάζουμε τελικά ζωή. Η «συνάντηση» με τον Σαρμάγκου θεωρώ ότι νοηματοδοτεί την πορεία ενός αναγνώστη, όποτε και αν αυτή συμβεί.

Το βιβλίο δεν είναι μια θεολογική πρόταση. Είναι η ανθρώπινη ματιά στα γεγονότα του βίου της Ιερής Οικογένειας, είναι η ανθρώπινη διάσταση της ζωής του Ιησού, προβάλλει τα ανθρώπινα διλήμματα και τις αγωνίες ενός «Χριστού» (με την έννοια του ανθρώπου που έλαβε το χρίσμα) και το μοιραίο-προσχεδιασμένο, από το Θεό και το Διάβολο, πεπρωμένο του. Πρόκειται για ένα βιβλίο βαθιά αληθινό και γι’ αυτό αιρετικό. Ο ενανθρωπισμένος τρόπος που διαχειρίζεται θεολογικά ζητήματα (όπως για παράδειγμα την ύπαρξη του Θεού και του Διαβόλου ως τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, και το προαιώνιο θεϊκό σχέδιο που συνδυάζει τη σωτηρία της ανθρωπότητας με την αύξηση της επιρροής και της εξουσίας της μονοθεϊστικής χριστιανικής πίστης), η κυρίαρχη, μα πεσιμιστική, θέση της μοίρας στα ανθρώπινα, η στενή σχέση του τόπου, των ηρώων και των γεγονότων του μυθιστορήματος με τα πραγματικά ιστορικά δεδομένα που είναι γνωστά από την έρευνα, ο ιδιότυπος λόγος που γίνεται σχεδόν sui generis στην περίπτωση του Σαραμάγκου, προκαλούν την περιέργεια του αναγνώστη να μάθει περισσότερα για το συγγραφέα.

Εκπλήσσεται, επομένως, όταν μαθαίνει ότι ο συγγραφέας προέρχεται από οικογένεια Πορτογάλων αγροτών, δεν έχει σπουδάσει σε πανεπιστήμιο και είναι αυτοδίδακτος. Δεν μπορεί παρά να εντυπωσιαστεί και να συμφωνήσει με τον Ουμπέρτο Έκκο, ο οποίος προλογίζοντας έκδοση κείμενων του Σαραμάγκου που είχαν αναρτηθεί στο blog του τελευταίου με τον τίτλο «Το Τετράδιο», έγραψε: «Περίεργο άτομο αυτός ο Σαραμάγκου. Είναι ογδόντα εφτά (το 2009) χρονών, με κάποια, λέει ο ίδιος, σοβαρά προβλήματα υγείας, έχει κερδίσει το Νόμπελ (το 1998), διάκριση που θα του επέτρεπε να μην παράγει πλέον τίποτα, αφού έτσι κι αλλιώς έχει εξασφαλισμένη την είσοδό του στο Πάνθεον (…) και νάτος που αρχίζει να γράφει σε μια ιστοσελίδα επιτιθέμενος λίγο-πολύ στους πάντες, προκαλώντας πολεμικές και αναθέματα από πολλές πλευρές- συνήθως όχι επειδή λέει πράγματα που δεν θα έπρεπε να πει, αλλά επειδή δε χάνει τον καιρό του για να μετρήσει τα λόγια του- κι ίσως αυτός ακριβώς να ήταν ο σκοπός του…».

Άθεος («Η αιωνιότητα του Θεού είναι αυτή ενός αιώνιου μη όντος», όπως λέει ο ίδιος), μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Πορτογαλίας, που υποδεικνύει τα λάθη και στηλιτεύει την απραξία, πολλές φορές, της Αριστεράς στην εποχή μας, είναι ένας ανυπόμονος «σοφός έφηβος» που θέλει να αλλάξει τον κόσμο (…πολλές επαναστάσεις χάθηκαν από την υπερβολική υπομονή. Προφανώς, δεν έχω τίποτε προσωπικά εναντίον της ελπίδας, αλλά προτιμώ την ανυπομονησία), ένα εκρηκτικό μείγμα πεσιμιστή-επαναστάτη που πιστεύει βαθιά στον άνθρωπο: είναι μοιραίο, επομένως, να αλλάξει την πορεία του αναγνώστη που θα «συνευρεθεί» μαζί του.

---

*Η Βασιλική Γιάννου είναι Φιλόλογος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Με καταγωγή από την Άρτα, ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη. Πτυχιούχος του τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του ΑΠΘ με ΜΑ στις Επιστήμες της Αγωγής από το ΑΠΚυ. Είναι μέλος του Ομίλου για την Ιστορική Εκπαίδευση στην Ελλάδα (ΟΙΕΕ) του EuroClio (European Association of History Teachers). Έχει γράψει κριτικές βιβλίων που έχουν δημοσιευθεί στον ηλεκτρονικό λογοτεχνικό τύπο. Βιβλιοφάγος παιδιόθεν.