«Η ζωή δεν είναι παρά θάνατος που προχωράει λάμποντας… Ο θάνατος είναι μια άλλη θάλασσα, ένα άλλο βέλος που μας λυτρώνει από το φεγγάρι και τον έρωτα» – Χ. Λ. Μπόρχες
Ο Χόρχε Λούις Μπόρχες είναι Αργεντινός. Γεννήθηκε στις 24 Αυγούστου 1899 στο Μπουένος Άιρες και πέθανε στην Ελβετία, στις 14 Ιουνίου του 1986. Είναι ο κορυφαίος λατινοαμερικανός λογοτέχνης, ο οποίος κράτησε σε απόλυτη αρμονία τη λατινοαμερικάνικη καταγωγή του, τις ευρωπαϊκές (πνευματικές) του καταβολές και την αστική του παιδεία. Οι περισσότεροι τον γνωρίζουν μέσα από τα πεζά του (διηγήματα και δοκίμια), διαβάζοντας όμως τα ποιήματά του ανακαλύπτουμε και έναν ιππότη του ποιητικού λόγου.
Ο Μπόρχες έγραψε ποίηση απλή, βαθιά και εικονοπλαστική. Μέσω της ποίησης στέλνει τις λέξεις στο σύμπαν της δημιουργίας και μετά αυτές έρχονται ως διάττοντες αστέρες στον κόσμο της πραγματικότητας. Είχε πει χαρακτηριστικά για τους λόγους που τον έκαναν να γράφει «… δεν γράφω για μια μικρή ελίτ που δεν την υπολογίζω, ούτε γι’ αυτό το αφηρημένο και τόσο παινεμένο πλατωνικό σύνολο που αποκαλούμε Μάζα. Δεν πιστεύω σ’ αυτές τις δύο γενικότητες, τις τόσο αγαπητές στους δημαγωγούς. Γράφω για μένα, για τους φίλους μου και για να απαλύνω τη ροή του χρόνου». Καταφέρνει με τη δύναμη της φαντασίας και των λέξεων να αφήσει το ποιητικό του στίγμα σε όλους όσοι αναζητούν την ομορφιά και τη φυγή από τον μικρόκοσμο της φθοράς. Έτσι είναι η μεγάλη ποίηση.
Το 2014 έγινε η ανθολόγηση των ποιημάτων του Μπόρχες από τον Δημήτρη Καλοκύρη (τα ποιήματα κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πατάκη). Το γεγονός αυτό έρχεται να ενισχύσει την προσπάθεια να γνωρίσουμε καλύτερα έναν μεγάλο λογοτέχνη.
Ο Χ.Λ. Μπόρχες δικαιούνταν το Νόμπελ. Είναι μεγάλη παράβλεψη της σουηδικής ακαδημίας που δεν του απένειμε το βραβείο. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους λογοτέχνες του 20ού αιώνα. Φυσικά, το έργο του έχει τη δυνατότητα να παραμείνει στον «ουρανό των γραμμάτων» ανεξαρτήτως βραβεύσεων. Η μαθηματική οργάνωση του λόγου και η λιτότητα στη γραφή είναι τα αδιάσειστα εκείνα στοιχεία τα οποία συντέλεσαν στην προαγωγή της ισπανόφωνης λογοτεχνίας, σε όλον τον κόσμο. Ούτως ή άλλως του απονεμήθηκε το βραβείο «Θερβάντες» (ύψιστη τιμή για ισπανόφωνο λογοτέχνη) για την προσφορά του στην ισπανική γλώσσα.
Λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν ότι Αργεντινή στα ισπανικά σημαίνει «ασημένια». Αυτός ο τόπος γέννησε μερικούς ανθρώπους φτιαγμένους από ασήμι. Ο ένας είναι ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα και ο άλλος ο Χ.Λ. Μπόρχες. Είναι βέβαιο ότι οι δυο Αργεντινοί είχαν διαφορετικές πεποιθήσεις και άλλη θεώρηση του κόσμου. Όμως, όταν αναφερόμαστε στη λατινοαμερικάνικη αυτή χώρα, οι δυο αυτές προσωπικότητες είναι οι φωτεινοί σηματοδότες της στους δρόμους της ιστορίας.
Η μεγάλη μόρφωση του Μπόρχες έχει να κάνει και με την εργασία του. Για πολλά χρόνια ήταν υπεύθυνος της Εθνικής βιβλιοθήκης του Μπουένος Άιρες. O Μπόρχες, λοιπόν, μεγάλωσε, δούλεψε και αφοσιώθηκε στο διάβασμα μέσα σε μια βιβλιοθήκη. Εκεί ως απόμακρος ιππότης που αφουγκραζόταν τη φωνή της λογοτεχνίας έγραφε και ταυτόχρονα σκιαγραφούσε ένα προσωπικό στιλ μακριά από μιμήσεις, ρεαλιστικές καταστάσεις και αλτρουιστικές υπεκφυγές. Ζώντας σαν αστός, απέχοντας συνειδητά από τις πολιτικές διεργασίες του αιώνα, ο Μπόρχες ενδιαφερόταν να παρουσιάσει όχι ένα άλλον κόσμο, αλλά τα στοιχεία εκείνα που φέρνουν τη γαλήνη, που δίνουν μια ουσία στα περασμένα. Σε αυτό το ταξίδι των λέξεων υπάρχουν- έξω από λυρισμούς και φανταχτερές ετικέτες- αξιωματικά σημεία που λειτουργούν καθαρτικά για τον αναγνώστη.
Ατόφιο και ζωογόνο το ποιητικό του έργο παρουσιάζει πτυχές που το καθιστούν διαφορετικό σε σχέση με τα λογοτεχνικά ρεύματα του 20ού αιώνα. Ίσως η τυφλότητα του Μπόρχες να του έδωσε τη δυνατότητα να εντάξει τη δική του πραγματικότητα στον κόσμο της φθοράς και του θανάτου. Μήπως και o Όμηρος δεν ήταν τυφλός και άφησε παρακαταθήκη τα ωραιότερα ποιήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα του Μπόρχες είναι πως έμεινε ένα πνευματικός άνθρωπος λάτρης του λόγου και της γνώσης. Η πολυμάθειά του περνά και στο έργο του σαν ποταμός που αναζητά διέξοδο στη θάλασσα της δημιουργίας. Παρελαύνουν στα ποιήματά του ιστορικά και φανταστικά πρόσωπα. Φιλόσοφοι, ποιητές, ηγέτες, εξερευνητές, συγγραφείς, στρατηγοί, βασιλιάδες, προφήτες, άγιοι, όλοι αυτοί «εντάσσονται» στους στίχους του. Χρειάζεται ένα ολόκληρο βιβλίο για να χωρέσουν όλα τα ονόματα. Και δεν είναι αραδιασμένα για να εντυπωσιάσουν (πράγμα ξένο για την ψυχοσύνθεση του μεγάλου Αργεντινού) αλλά ενσωματωμένα, ώστε να αποτελούν σημεία αναφοράς και προσοχής. Ο Μπόρχες αγαπά την ιστορία και την ποίηση. Η ευρυμάθειά του δεν είναι κραυγαλέα, χτίζει ένα δικό του σύμπαν με γνήσια υλικά. Υπάρχουν αναφορές για τη ρωμαϊκή ιστορία, την αγγλική, την αργεντίνικη, την ισπανική ακόμα και για την ελβετική.
Θα ήταν πραγματικά μια πρωτότυπη εργασία η βιογραφική αποτίμηση τόσων υπαρκτών και φανταστικών ονομάτων στα ποιήματα του Μπόρχες. Ένα λεξιοδίφης βρίσκει ένα σωρό ονόματα προσωπικοτήτων που αξίζουν προσοχής και μελέτης. Με μια αδυναμία στη ρωμαϊκή και αγγλική ιστορία ο ποιητής οδηγεί το άρμα των ιστορικών αναδιφήσεων σε μεγάλους δρόμους .Η κοσμοκράτειρα Ρώμη μαζί με τους Καρχηδονίους και τους θαλασσοδρόμους Βίκινγκς συναντιούνται με τους πειρατές και τους Ισπανούς θαλασσοπόρους, τους Άγγλους ποιητές, τους αργεντινούς επαναστάτες.
Περιδιαβαίνουν τα ποιήματά του οι ιστορικές προσωπικότητες του Κρόμγουελ, του Ταμερλάνου, του Έρικ ο θαλασσοπόρου, του Πολυκράτη, του Βούδα, του χαλίφη Ομάρ (διαδόχου του Μωάμεθ), του Κάρολου του δωδέκατου (εθνικού ήρωα της Σουηδίας). Ένα σωρό ποιητές εμφιλοχωρούν μέσα στις λέξεις. Ιταλοί όπως ο Αριόστο, Πορτογάλοι όπως ο Λούις Καμόες. Ο Σκωτσέζος ποιητής Λαγκ και ο συγγραφέας Στήβενσον. Οι αγαπημένοι Αμερικανοί του Μπόρχες: Ουίτμαν, Λονγκφέλλοου, Πόε. Ο Βερλαίν ως γαλλική υπόμνηση. Αρκετοί ποιητές που αναφέρονται είναι Γερμανοί: Άγγελος Σιλέσιος, Χέλντερλιν, Χάινε, Νοβάλις. Οι πιο πολλοί όμως είναι οι Άγγλοι: Μπλέηκ, Τσάττερτον, Σαίξπηρ, Κητς, Μίλτων, Σουίνμπερν. Ιδιαίτερη αναφορά κάνει ο Μπόρχες και στα ρουμπαγιάτ του Πέρση Ομάρ Καγιάμ και φυσικά στέκεται με σεβασμό στον Όμηρο, στον Θερβάντες και στον Βιργίλιο.
Η αγάπη του για τη φιλοσοφία διακρίνεται μέσα από τα ονόματα τόσων φιλοσόφων που παίρνουν και αυτοί τη θέση τους στα έργα του μεγάλου αργεντινού. Γράφει για τον Πλάτωνα, τον Σπινόζα, τον Εμπεδοκλή, τον Ηράκλειτο, τον Σενέκα, τον Δημόκριτο, τον Ζήνωνα, για τον Μονταίν και τον Μπέρκλεϋ. Αυτή η απαρίθμηση τόσων προσώπων δεν είναι μια κίνηση πνευματικής ανωτερότητας, αποδεικνύει την αγάπη του Μπόρχες για το έργο και τη ζωή τους. Τους γνωρίζει σε βάθος και γι’ αυτό μπορεί να τους τοποθετεί αβίαστα στα ποιήματά του, ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της παγκόσμιας ιστορίας.
Ο Χριστόφορος Τριάντης είναι εκπαιδευτικός. Γράφει ποιήματα, διηγήματα και κείμενα.
BookSitting 