O Αλέξης Σταμάτης κουβεντιάζει με την Τίνα Πανώριου στο Σαλόνι του BookSitting.
Συνέντευξη στην Τίνα Πανώριου
«Η αίσθηση της πλαστικότητας μας είναι πολύ οικεία και στη σχέση μας [με την Εύα]. Μέσα σε μια διαρκή ελαστική μεταμόρφωση προχωράμε αφήνοντας πίσω τα απόνερα των δυσκολιών. Είμαι πάρα πολύ τυχερός που ο έρωτας της ζωής μου είναι ταυτόχρονα και ο άνθρωπος της ζωής μου.»
Τι είναι Το Λευκό Δωμάτιο κ. Σταμάτη; Ένα εξόχως μεταφυσικό έργο, όπου διάσημες, αντιφατικές λογοτεχνικά, ηρωίδες [Έντα Γκάμπλερ (Ίψεν), Μπλανς Ντιμπουά (Τένεσι Γουίλιαμς)] ανταμώνουν με την κυρία Φλόρα σε μια φανταστική πανσιόν σε ένα ονειρικό, ορεινό τόπο όπου…
…Υπάρχει μία Πανσιόν για θεατρικούς ήρωες. Αυτούς που έχουν γεννηθεί από το χέρι του συγγραφέα – δημιουργού τους – του «Νονού» τους – και είναι στη διάθεση κάθε σκηνοθέτη, στις σκηνές όλου του κόσμου. Όταν τελειώνει η «κατασκευή» τους, και αφού τα είδωλά τους έχουν ανέβει στις σκηνές, τα πλάσματα αυτά συγκεντρώνονται στην Πανσιόν. Όμως, εκεί συμβαίνει κάτι μοναδικό: το ανύπαρκτο δημιουργεί πραγματική ζωή. Μια ζωή, ωστόσο, προγραμματισμένη και εσώκλειστη. Την Πανσιόν αυτή διευθύνει μια αινιγματική γυναίκα, η κυρία Φλόρα. Το έργο αρχίζει από τη στιγμή που έρχεται στο χώρο η Έντα Γκάμπλερ, η ηρωίδα του ομώνυμου έργου του Ερρίκου Ίψεν.
Τίθεται, νομίζω, στο έργο σας το ερώτημα: Μετά την τελευταία σελίδα, μεγάλων ή όχι και τόσο μεγάλων έργων, πού πάνε οι χαρακτήρες; Μπορούν, έχουν την δύναμη να αυτονομηθούν, να ζήσουν μια δική τους ζωή;
Έχοντας από μικρός ταυτιστεί με πολλούς ήρωες, από τον Όλιβερ Τουίστ μέχρι τον Άμλετ, θεωρούσα ότι η ζωή τους παρατείνεται και πέρα από τις σελίδες. Υπάρχουν χαρακτήρες που μας συνοδεύουν πιθανόν και καθόλη τη διάρκεια του βίου μας. Τι γίνεται όμως με την πεμπτουσία αυτών των «πλασμάτων», αν μπορούμε να τα αποκαλέσουμε έτσι; Πώς θα ήταν η ζωή τους εκτός πλαισίου, εκτός των ορίων των λόγων και των δράσεών τους, εκτός της συνθήκης μέσα στην οποία έχουν συλληφθεί; Τι θα γινόταν εάν αυτό το ανύπαρκτο αλλά τόσο «παρών» πλάσμα που είναι ο χαρακτήρας αποκτούσε μια δική του ζωή; Το Λευκό Δωμάτιο άρχισε από το βασικό αυτό ερώτημα: «Τι θα γινόταν εάν;», το περίφημο «What if?», ένα από τα βασικά εργαλεία της λογοτεχνίας. Ύστερα οδηγήθηκα προς μια αλληγορία εγκλεισμού.
Γράψατε το βιβλίο σας αυτό στην περίοδο της επικίνδυνης, παράλογης απειλής του κορωνοϊού; Είναι ίσως μια αλληγορία εγκλεισμού που βιώσαμε όλοι μας, ο καθένας με τον δικό του όχι και τόσο «ποιητικό» τρόπο;
Το βιβλίο γράφτηκε ακριβώς εκείνη την περίοδο και είναι μια αλληγορία εγκλεισμού. Η αλληγορία, ως γνωστόν, εμπεριέχει υπαινιγμό κρύβοντας νοήματα διαφορετικά από εκείνα που φαίνεται ότι δηλώνει. Προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «άλλως», δηλαδή διαφορετικά, και «αγορεύω», δηλαδή, λέω. Όσο για τον εγκλεισμό, όλοι πλέον ξέρουμε τι είναι, βαθιά μες στο πετσί μας. Κάπως έτσι άρχισε η περιπέτεια συγγραφής του Λευκού Δωματίου. Είναι μια αλληγορία που συνδυάζει θέατρο και λογοτεχνία, πραγματικότητα και φαντασία.
Η Έντα Γκάμπλερ είναι στα αλήθεια ιδιαίτερα αγαπημένο έργο δικό σας, όπως και ο δημιουργός της, ο Χένρικ Ίψεν, τον οποίο μελετήσατε σε βάθος σε παλιότερο ταξίδι σας στην Νορβηγία;
Ναι, ο Ίψεν είναι ένας από τους αγαπημένους μου συγγραφείς. Όντως για να γράψω το τρίτο μου μυθιστόρημα Σαν τον κλέφτη μες στη νύχτα, ταξίδεψα για ένα διάστημα στην Νορβηγία. Εκεί είδα πολλά και θαυμαστά που με επηρέασαν πολύ. Γνώρισα συγγραφείς όπως ο Γιον Φόσσε που μόλις γίνονταν γνωστός, πήγα στο σπίτι του Ίψεν, συνάντησα τη διευθύντρια του Κέντρου Λογοτεχνίας της Νορβηγίας και πήγα μέχρι την πιο βόρεια πόλη, το Τρόμσο, όπου έπεσα σε εικοσιτετράωρη ηλιοφάνεια .Στη συνέχεια διάβασα αρκετές ογκώδεις βιογραφίες του Ίψεν και μελέτησα τους χαρακτήρες του. Την ξέρω την Έντα. Δεν είναι μόνο αυτό που φαίνεται. Ο δημιουργός-Νονός της, πολύ ευφυώς, φρόντισε να ανοίξει ένα εξαιρετικά πολύπλοκο χαρακτηριολογικό υπέδαφος.
Στην σκηνή, στο Θέατρο «Σταθμός» στο Μεταξουργείο, ανεβαίνει παράλληλα με την έκδοση του βιβλίου σας, Το Λευκό Δωμάτιο, και η ομώνυμη παράσταση. Πώς αισθάνεστε που στον ρόλο της Έντα συναντάτε κάθε βράδυ την σύζυγό σας, Εύα Σιμάτου. Πώς αισθάνεστε; Συγκίνηση, παράξενα, οικεία;
Με την Εύα έχουμε μια πολύ ιδιαίτερη σχέση όπου όλοι οι ρόλοι – έχουν προστεθεί κι άλλοι πλέον- αλλά και τα συναισθήματα έρχονται και καταλαμβάνουν τη θέση τους από μόνα τους, χωρίς σκηνοθεσία. Το εσωτερικό μας είναι σε συνεχή ρευστότητα, ρέει ταυτόχρονα σαν ένα ποτάμι και παρασύρει φύλλα ζωής, μνήμες, δράσεις, πρωτοβουλίες, στιγμές. Δεν προγραμματίζουμε. Είμαστε. Η Εύα, ως Έντα, είναι μια εικόνα που με συγκινεί βαθύτατα. Γιατί η Έντα που έχω γράψει δεν είναι ακριβώς η Έντα Γκάμπλερ του Ίψεν. Έτσι, της Εύας δεν της έχει ανατεθεί κάτι μπετόν αρμέ, αλλά ένα πλάσμα ρευστό. Αυτή η αίσθηση της πλαστικότητας μας είναι πολύ οικεία και στη σχέση μας. Μέσα σε μια διαρκή ελαστική μεταμόρφωση προχωράμε αφήνοντας πίσω τα απόνερα των δυσκολιών. Είμαι πάρα πολύ τυχερός που ο έρωτας της ζωής μου είναι ταυτόχρονα και ο άνθρωπος της ζωής μου.
Έχετε πει παλαιότερα ότι είχατε αισθανθεί πολύ έντονα όταν είδατε για πρώτη φορά στο θέατρο ηθοποιούς να μεταφέρουν στο κοινό τα δικά σας λόγια. Εξοικειωθήκατε λίγο έως πολύ με αυτό, τώρα που έχουν ήδη έχουν μεταφερθεί στο θέατρο εννέα έργα σας;
Νομίζω πως ποτέ δεν θα εξοικειωθώ. Είναι τόσο μαγικό αυτό το ζωντανό στοιχείο. Τα λόγια λέγονται επί σκηνής, εκείνη την ώρα, εκείνη τη στιγμή. Λέγονται στο τώρα. Και κάθε τώρα χάνεται σε ένα επόμενο τώρα. Είναι μια αίσθηση που ένα πεζογράφος δεν μπορεί να τη ζήσει ποτέ. Το ζωντανό και παράλληλα θνησιγενές στοιχείο που έχει το θέατρο είναι εξαιρετικά ισχυρό. Τόσο, που αυτή η τέχνη δεν θα πεθάνει πότε.
«Η αλληγορία, ως γνωστόν, εμπεριέχει υπαινιγμό κρύβοντας νοήματα διαφορετικά από εκείνα που φαίνεται ότι δηλώνει. Προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «άλλως», δηλαδή διαφορετικά, και «αγορεύω», δηλαδή, λέω. Όσο για τον εγκλεισμό, όλοι πλέον ξέρουμε τι είναι, βαθιά μες στο πετσί μας. Κάπως έτσι άρχισε η περιπέτεια συγγραφής του Λευκού Δωματίου. Είναι μια αλληγορία που συνδυάζει θέατρο και λογοτεχνία, πραγματικότητα και φαντασία.»
Πέγκυ Σταθακοπούλου, Σμαράγδα Σμυρναίου, Εύα Σιμάτου οι τρεις ηρωίδες σας. Εσείς είχατε άποψη -επιθυμία- για τις συγκεκριμένες αυτές ηθοποιούς ή ο σκηνοθέτης Μάνος Καρατζογιάννης είχε τον κύριο λόγο;
Όταν είπαμε με τον Μάνο να κάνουμε το έργο, τον εμπιστεύθηκα απόλυτα. Ο Μάνος όμως δεν είναι ένας κλασικός σκηνοθέτης. Συζητούσε μαζί μου κάθε επιλογή του πριν την κάνει. Έτσι από την αρχή υπήρχε ένα όμορφο κλίμα και οι αποφάσεις δεν υπήρξαν αποτελέσματα πολύωρων συζητήσεων, αλλά εξέβαλλαν μόνες του μέσα από την επαφή. Και καταλήξαμε, νομίζω, στο ιδανικό για το έργο καστ.
Από τον Έβδομο Ελέφαντα, το ξεκίνημά σας, έχετε γράψει τριάντα βιβλία, εννέα εκ των οποίων έχουν μεταφραστεί σε αντίστοιχες γλώσσες. Τώρα πια αγωνιάτε όταν εκδίδεται ένα νέο βιβλίο σας ή έχετε κάπως πειστεί ότι θα πάει καλά;
Πάντα νιώθω κάτι που δεν είναι ακριβώς αγωνία, είναι η αίσθηση της αποκοπής, της εγκατάλειψης του κειμένου. Πλέον το κείμενο δεν μου ανήκει. Ανήκει στους φυσικούς αποδέκτες του. Αυτή η τελετουργία είναι θαυμαστή και πολύ συναισθηματική. Ποτέ δεν θα πάψει να είναι.
Τώρα που τελειώσατε με Το Λευκό Δωμάτιο στις δυο εκδοχές του, τι ετοιμάζετε; Μια μικρή ανάπαυλα ή μια καινούργια δουλειά;
Γράφω ήδη δυο κείμενα. Ένα νέο μυθιστόρημα κι ένα θεατρικό έργο.
Γιορτές προ των πυλών. Σας γοητεύουν οι συγκεκριμένες αυτές ιδιαίτερες μέρες, ίσως τώρα που έχετε και τον Ερμή [τον μικρό του] κοντά σας;
Πάρα πολύ!! Όλες οι γιορτές, από τότε που ήρθε στη ζωή μας ο Έρμης, αποκτούν μια δεύτερη ζωή για μένα. Τις απολαμβάνω όσο ποτέ, γιατί έχω την ευκαιρία να τις βλέπω μέσα από τη ματιά του γιου μου και να νιώθω την άδολη απόλαυση, την απολυτή χαρά που εκφράζει. Είναι μοναδικές στιγμές.
Ο Αλέξης Σταμάτης γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές αρχιτεκτονικής και κινηματογράφου στο Λονδίνο. Έχει γράψει τριάντα βιβλία. Έργα του έχουν μεταφραστεί σε εν-νέα γλώσσες. Το πρώτο του μυθιστόρημα Ο έβδομος ελέφαντας εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία. Το Μπαρ Φλωμπέρ εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Σερβία και τη Βουλγαρία. Η Αμερικάνικη φούγκα κέρδισε το Διεθνές Βραβείο Λογοτεχνίας του Αμερικανικού Ομοσπονδιακού Ιδρύματος Τεχνών και εκδόθηκε στις ΗΠΑ (EtruscanPress). Το πρώτο του παιδικό μυθιστόρημα Ο Άλκης και ο λαβύριν-θος τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο του Κύκλου του Παιδικού Βιβλίου. Θεατρικά του έργα έχουν ανέβει σε πολλά θέατρα της Αθήνας, συμπεριλαμβανομένων του Εθνικού Θεάτρου και του Θεάτρου Τέχνης. Αρθρογραφεί στην εφημερίδα Το Βήμα. Είναι παντρεμένος με την ηθοποιό Εύα Σιμάτου και έχουν έναν γιο, τον Ερμή.
BookSitting 