Ο Τόλης Νικηφόρου στο Σαλόνι του BookSitting

Ο ποιητής Τόλης Νικηφόρου συζητά με την Αλεξία Καλογεροπούλου στο Σαλόνι του BookSitting για την ποίηση, τη δημιουργία και τη ζωή.

Συνέντευξη στην Αλεξία Καλογεροπούλου
alexia.kalogeropoulou@gmail.com

Ο Τόλης Νικηφόρου είναι ένας ακούραστος δημιουργός και ένας υπέροχος άνθρωπος. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1938. Οι γονείς του ήταν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Ρωµυλία. Σπούδασε διοίκηση επιχειρήσεων και εργάστηκε ως τραπεζικός υπάλληλος, µεταφραστής -διερµηνέας και αναλυτής συστηµάτων στη Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα και στο Λονδίνο. Μετά το τέλος της δικτατορίας, επέστρεψε οριστικά στη Θεσσαλονίκη ασκώντας το επάγγελµα του µελετητή-συµβούλου οργάνωσης επιχειρήσεων έως το 1999. Τακτικός συνεργάτης του περιοδικού «Νέα Πορεία» από τα µέσα της δεκαετίας του ’70, διετέλεσε επίσης αντιπρόεδρος της Λέσχης Γραµµάτων και Τεχνών Βορείου Ελλάδος και της Πανελλήνιας Πολιτιστικής Κίνησης ενώ υπήρξε και µέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης και της Καλλιτεχνικής Επιτροπής του Κ.Θ.Β.Ε. Εµφανίστηκε στα γράµµατα το 1966 µε το µεγάλο ποίηµα Οι άταφοι. Η συλλογή διηγημάτων Ο δρόμος για την Ουρανούπολη (2008) τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος 2009, από κοινού με το Οριζόντιο ύψος του Αργύρη Χιόνη. Έχει επίσης συγγράψει παραµύθια για µεγάλους. Ποιήµατά του έχουν µεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχουν περιληφθεί σε ελληνικές και ξένες ανθολογίες.

Κύριε Νικηφόρου, αφού σας καλωσορίσω στο Σαλόνι του BookSitting, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω γι’ αυτή τη συνέντευξη και να σας ζητήσω να μας πείτε τι σας ώθησε στην ποίηση;

Καλώς σας βρήκα, Αλεξία μου. Για όλα φταίει η Ερατώ με την ακαταμάχητη γοητεία της. Φοβάμαι ότι, ως θεότητα, βρισκόταν μέσα μου τη στιγμή της γέννησής μου και με αποπλάνησε οριστικά στα παιδικά μου χρόνια. Από τότε είμαι ένας από τους αναρίθμητους εραστές της.

«Και διάβαζα. Πάντα διάβαζα», αναφέρετε σε συνέντευξή σας στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη, που δημοσιεύθηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό Fractal. Πότε αρχίσατε να διαβάζετε ποίηση; Και πώς συντελέστηκε η αλλαγή από την ανάγνωση στη γραφή;

Άρχισα να διαβάζω ποίηση στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού σχολείου και σοβαρότερα, στα ελληνικά και τα αγγλικά, στην μεγάλη βιβλιοθήκη του Κολλεγίου Ανατόλια. Όταν πρωτομπήκα στη βιβλιοθήκη, ήταν σαν να ανακάλυψα την πατρίδα μου. Είχα μάλιστα την εξωπραγματική επιδίωξη να διαβάσω όλα τα βιβλία της βιβλιοθήκης. Στις τελευταίες τάξεις έγραφα τις καλύτερες εκθέσεις και πέρασα οριστικά στη γραφή με την ανάγνωση σε όλο το σχολείο ενός ποιήματός μου για την Κύπρο και, λίγο αργότερα, με το πρώτο βραβείο στον ετήσιο διαγωνισμό του σχολείου για το διήγημά μου Η ώρα της δημιουργίας. Από τότε η μοναδική φιλοδοξία μου ήταν να ταξιδεύω και να γράφω.

Πολλοί θεωρούν ότι η ποίηση είναι δύσκολη. Ποια είναι η γνώμη σας; Ισχύει, για σας, η άποψη ότι η καλή ποίηση πρέπει να είναι δυσνόητη στο ευρύ αναγνωστικό κοινό;

Έχω διαμετρικά αντίθετη γνώμη. Με απωθούν τα δυσνόητα αποκυήματα του εγκεφάλου και τα περίπλοκα εργαστηριακά κατασκευάσματα και πιστεύω στην κορύφωση του συναισθήματος με απλότητα, λιτότητα και σαφήνεια.

Πώς αγαπά κανείς την ποίηση;

Θεωρώ ως βασική προϋπόθεση να είναι κανείς δεκτικός, να έχει μια ανοιχτή καρδιά. Και, φυσικά, να διαβάζει καλούς ποιητές.

Πώς γράφετε; Υπάρχουν κάποιες συνήθειες που ακολουθείτε ή κάποιες συνθήκες που προτιμάτε;

Γράφω πεζογραφία (κυρίως διηγήματα αλλά και μυθιστορήματα) προγραμματισμένα και μεθοδικά και αφού προηγηθεί μελέτη του θέματος σε βάθος. Η ποίηση όμως μου έρχεται σαν μια λάμψη ή αστραπή στο σπίτι, στο δρόμο, οπουδήποτε, «από το τίποτα σαν θαύμα ξαφνικά», όπως είναι και ο τίτλος ενός σχετικά πρόσφατου βιβλίου μου, στο οποίο περιγράφω τις συνθήκες κάτω από τις οποίες γράφτηκαν μερικά σημαντικά, κατά τη γνώμη μου, ποιήματά μου.

Υπάρχουν κάποια θέματα που επιστρέφουν στη γραφή σας επανειλημμένως;

Η ποίηση είναι ένα ερωτικό φαινόμενο και ο έρωτας και η αγάπη είναι κυρίαρχα θέματα στην ποίησή μου. Αυτό είναι απόλυτα συνεπές και με τη φύση μου, καθώς γεννήθηκα μήνα Νοέμβρη με το ζώδιο του Σκορπιού. Σημαντικά θέματα για μένα είναι επίσης η μαγευτική παιδική αθωότητα, τα κοινωνικά προβλήματα και το όραμα ενός καλύτερου και αληθινά ανθρώπινου κόσμου.

Με εντυπωσίασε ιδιαίτερα η ειλικρίνειά σας σε προηγούμενες συνεντεύξεις σας. Συνήθως οι άνθρωποι ωραιοποιούν την ιστορία τους, εσείς, με μεγάλη ειλικρίνεια, μοιράζεστε την προσωπική σας ιστορία, τα όμορφα και τα δυσάρεστα κομμάτια της. Είναι σημαντική για σας η ειλικρίνεια;

Η ειλικρίνεια είναι ζωτικής σημασίας για μένα. Δεν έχω τίποτα να κρύψω, δεν μπορώ τίποτα να κρύψω. Τι νόημα θα είχε η ποίηση και η λογοτεχνία γενικότερα αν δεν έβγαινες γυμνός στο δρόμο και δεν έδειχνες τα τραύματά σου που είναι και η κινητήρια δύναμη κάθε δημιουργίας; Μαζί με τις επιτυχίες και τις ευτυχείς συγκυρίες στη ζωή μου, περιγράφω και τη δυστυχία και τα σφάλματά μου, έχω μάλιστα γράψει ότι όλα τα βιβλία μου δεν είναι παρά ένα μεγάλο βιβλίο με τίτλο «Η θλιβερή ιστορία των λαθών μου».

«Το έργο της ζωής μου/ ανταλλάσσω/ χωρίς κανένα δισταγμό/ με ευτυχισμένα τα παιδικά μου χρόνια», γράφετε στο ποίημα Ανταλλαγή στην ποιητική συλλογή Φαντάσματα. Είναι, κατά τη γνώμη σας, η γραφή μια ιαματική διαδικασία για τα τραύματα του παρελθόντος;

Στο ποίημά μου Μαθήματα δημιουργικής γραφής, γράφω «το πρώτο μάθημα ονομάζεται απώλεια/ που σε σφραγίζει με πυρωμένο σίδερο/ μικρό και ανυπεράσπιστο». Έχω πληρώσει πολύ ακριβά το προνόμιο της γραφής. Κυριολεκτικά με αίμα και με δάκρυα. Από τον χωρισμό των γονέων μου στα έξι μου χρόνια, την πτώχευση του πατέρα μου και ένα σωρό άλλες ατυχίες ως το άγχος την κατάθλιψη και τις τάσεις αυτοκτονίας επί δεκαπέντε χρόνια. Ναι, η γραφή είναι μια ιαματική διαδικασία σε κάποιο βαθμό. Τα παιδικά τραύματα όμως παραμένουν ανοιχτά ως το τέλος της ζωής μας.

Και οι δυο γονείς σας ήταν Έλληνες πρόσφυγες. Φέρετε το τραύμα της προσφυγιάς, είτε ως αφήγημα είτε ως κυτταρικό αποτύπωμα; Και αν ναι, πώς το αντιλαβάνεστε;

Ο πατέρας μου ήταν από το Σαλιχλί της Μικράς Ασίας, πολέμησε στη μικρασιατική εκστρατεία και ήρθε πρόσφυγας στη Θεσσαλονίκη το 1922. Η μητέρα μου ήρθε δυο χρόνια αργότερα από τη Σωζόπολη της Ανατολικής Ρωμυλίας. Μεγάλωσα με τις ιστορίες του πατέρα μου για την χαμένη πατρίδα, άκουγα τα σμυρνέικα τραγούδια και ονειρευόμουν μια αλλιώτικη ζωή. Εγώ γεννήθηκα και μεγάλωσα στην πυρίκαυστη καρδιά της Θεσσαλονίκης, στην Πλατεία Δικαστηρίων. Ίσως γι’ αυτό στα παιδικά, εφηβικά και πρώτα νεανικά μου χρόνια είχα έντονη μέσα μου την αίσθηση της εξορίας. Μετά τέσσερα χρόνια στο Λονδίνο όμως, ένιωσα μέσα μου βαθιά ότι πατρίδα μου ήταν η Θεσσαλονίκη κι ότι εδώ ήμουν ταγμένος να ζήσω, να γράψω τα βιβλία και να πεθάνω.

Ο αγαπημένος σας τόπος;

Το κέντρο της Θεσσαλονίκης. Πάντα μου λείπει, ακόμη και τις τέσσερις δεκαετίες που ζω στο τέρμα της Άνω Τούμπας.

Ο αγαπημένος σας χρόνος;

Όταν είμαι ερωτευμένος ή όταν νιώθω να με πλημμυρίζει η αγάπη.

Το αγαπημένο σας βιβλίο;

Οι άθλιοι του Βίκτωρος Ουγκώ στα παιδικά και εφηβικά μου χρόνια και το Περιμένοντας τον Γκοντό στην ωριμότητά μου. Ακόμη τα μυθιστορήματα και τα φιλοσοφικά δοκίμια του Αλμπέρ Καμύ.

Ο αγαπημένος σας ποιητής;

Ο Τ. Σ. Έλιοτ.

«Αναλογιζόμουν από μικρός τον θάνατο» αναφέρετε σε παλαιότερη συνέντευξή σας. Πώς το ερμηνεύετε αυτό; Αναλογίζεστε και τώρα με τον ίδιο τρόπο τον θάνατο; Είναι αντίβαρο του θανάτου ο έρωτας, όπως ισχυρίζονται ορισμένοι;

Έχω μέσα μου από τα παιδικά μου χρόνια ένα απύθμενο πάθος για ζωή και ταυτόχρονα ένα διαρκή θάνατο. Λέω συχνά ότι η ζωή μου είναι μια διαδρομή ουρανός-κόλαση, ίσως σαν αποτέλεσμα του χωρισμού των γονέων μου στα έξι μου χρόνια και της αίσθησης ότι ήρθα στη ζωή ανεπιθύμητος. Αντιμάχομαι την παρόρμηση του θανάτου με τον έρωτα και με το γράψιμο. Θεωρώ ότι το ωραιότερο ποίημα της δημιουργίας είναι η γυναίκα και ότι είμαι ταγμένος να απλώσω ένα χέρι και να ανάψω ένα φως.

Προτιμάτε να γράφετε ποίηση ή πεζογραφία;

Θεωρώ την πεζογραφία ως την ανάπαυση του πολεμιστή. Έτσι τα ποιητικά βιβλία μου εναλλάσσονται με τα πεζά. Έχουν εκδοθεί ως τώρα είκοσι τέσσερα ποιητικά βιβλία μου και δεκαέξι πεζογραφίας (τέσσερα μυθιστορήματα, εννιά συλλογές διηγημάτων και τρία παραμύθια).

Ετοιμάζετε κάποιο καινούργιο έργο;

Στις αρχές του 2022 έχουν προγραμματιστεί για έκδοση δύο ποιητικά βιβλία μου. Μια αυτοανθολόγηση των ποιημάτων μου για το παιδί και την αθωότητα και μια πρωτότυπη ποιητική συλλογή. Γράφω πάντα και θα γράφω ως την τελευταία μου πνοή.