Ο Γιώργος Σιδέρης, υπεύθυνος του βιβλιοπωλείου των εκδόσεων Κάκτος, συζητά με την Αλεξία Καλογεροπούλου στο Σαλόνι του BookSitting.
Συνέντευξη στην Αλεξία Καλογεροπούλου
alexia.kalogeropoulou@gmail.com
Κύριε Σιδέρη, αφού σας καλωσορίσω στο Σαλόνι του BookSitting, θα ήθελα να μας πείτε δυο λόγια για την ίδρυση των εκδόσεων Κάκτος, έναν ιστορικό εκδοτικό οίκο που έδωσε μεγάλη βαρύτητα στην Αρχαία Ελληνική Γραμματεία με τη σειρά βιβλίων «Οι Έλληνες», το κύρος και η φήμη της οποίας ξεπέρασε τα σύνορα της χώρας.
Σας ευχαριστώ θερμά για την πρόσκληση κυρία Καλογεροπούλου. Ο Κάκτος ιδρύθηκε το 1975 από τον Οδυσσέα Χατζόπουλο. Είχα την τύχη να συνεργαστώ μαζί του στα μέσα της δεκαετίας 2000 – 2010, όταν τότε εργαζόμουν στον Ελευθερουδάκη. Ο Οδυσσέας ήταν ένα πολύ μεγάλο σχολείο, όπως είναι άλλωστε κάθε πολυσήμαντος άνθρωπος. Μάθαμε πολλά από αυτόν, ανεξάρτητα από ποιο μετερίζι συνεργαστήκαμε μαζί του. Αν με ρωτήσετε, εγώ λάτρεψα την ευθύτητά του και την ευθυκρισία του. Ήταν αυθεντικός και εξέφραζε αυτό ακριβώς που σκεφτόταν. Ίσως ακούγεται λίγο «τρομοκρατικό» αυτό, αλλά δεν είχες να περιμένεις από αυτόν δεύτερες σκέψεις. Έξω που με προσωπικό πόνο, μεράκι και ασταμάτητο μόχθο εξέδωσε μέσα σε είκοσι χρόνια σχεδόν 3.000 βιβλία, είναι που επαναπροσδιόρισε την έννοια του εκδότη. Αν μπορώ να το πω έτσι, αποδέσμευσε μερικώς την έκδοση των βιβλίων από το κέρδος. Δεν εξέδιδε μόνο για να κερδίσει, εξέδιδε γιατί θεωρούσε πως το βιβλίο εκείνο όφειλε να το παραδώσει στο αναγνωστικό κοινό. Πράγματι η βραβευμένη σειρά της αρχαίας ελληνικής γραμματείας ξεπέρασε την ελληνική εκδοτική αγορά και αυτό ίσως είναι από τα μεγαλύτερα κατορθώματά του, έκανε παγκόσμιο κτήμα τις σκέψεις, τη φιλοσοφία, τα έργα των αρχαίων Ελλήνων. Τον θαυμάζω για αυτό. Δεν ξέρω γιατί ονόμασε Κάκτο τον εκδοτικό οίκο αλλά υποθέτω πως ήθελε να περάσει ένα μήνυμα στον κόσμο πως στην ξηρασία, στην πνευματική ξηρασία επίσης, μπορεί να ανθίσει κάτι, μπορεί να δημιουργηθεί μια σπουδαία ιδέα από εκεί που τίποτα τριγύρω δεν ευνοεί τη δημιουργία της.
Εκτός από τη σπουδαία αυτή σειρά βιβλίων, η οποία, αν δεν κάνω λάθος, εξακολουθεί να κυκλοφορεί, ο Κάκτος έχει εκδώσει και άλλα σημαντικά βιβλία. Ποια θα ξεχωρίζατε;
Είναι χιλιάδες, είναι ο Ασίμοφ και ο Κλάρκ, οι πατέρες της επιστημονικής φαντασίας, είναι φυσικά ο Όργουελ, ο Καίσλερ, σπουδαία βιβλία της κλασικής λογοτεχνίας όπως τα Ανεμοδαρμένα Ύψη ή ο Φρανκεστάιν ή ο Θαυμαστός καινούριος κόσμος, ξέρετε κάποια από αυτά σήμερα είναι πολυδιαβασμένα, αναγνωρίσιμα, έχουν γίνει, αν μου επιτρέπετε, λαϊκά αναγνώσματα. Δεν ήταν πάντα έτσι. Ο Όργουελ δεν ήταν πάντα πλατιά αναγνωρίσιμος. Ο Οδυσσέας συνετέλεσε και σε αυτό, σε καιρούς ανύποπτους εξέδωσε βιβλία με μια διάθεση σχεδόν προφητική, σαν να γνώριζε πως η θεματική Όργουελ, ας πούμε, θα είναι επίκαιρη και είκοσι ή τριάντα χρόνια μετά την ελληνική έκδοσή τους.
Αφότου απεβίωσε ο Οδυσσέας Χατζόπουλος, ο Κάκτος εμπλούτισε τις εκδοτικές επιλογές του. Θα θέλατε να μας μιλήστε για αυτό;
Ο Κάκτος ξανάγινε υπολογίσιμος εκδοτικός οίκος αμέσως μετά την ανάληψη της εταιρίας από τα ανίψια του, τον Γιάννη και την Χριστίνα Λεβέντη. Ξέρετε, κυρία Καλογεροπούλου, και επιμένω σε αυτό γιατί θυμήθηκα και ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο που εκδόθηκε πριν χρόνια το Εκδόσεις χωρίς εκδότες, το ζήτημα δεν είναι μόνο τα χρήματα. Δεν δημιουργείς σε βάθος χρόνου έναν εκδοτικό κατάλογο μόνο για το κέρδος. Ούτε για να κάνεις δημόσιες σχέσεις. Κάποιοι μάλιστα εξέδιδαν βιβλία για να εισχωρήσουν με κάποιον τρόπο στην οικονομική και πολιτική διαπλοκή. Ο Γιάννης και η Χριστίνα είναι καταρχάς άνθρωποι που διαβάζουν. Κατά δεύτερον είναι άνθρωποι που ακούν. Δεν μπορείς να μην ακούς τους συνεργάτες σου, την κοινωνία, τι συμβαίνει εκεί έξω και να εκδίδεις βιβλία. Θα μπορούσα να πω λοιπόν πως είμαι ευτυχής που συνεργάζομαι μαζί τους, και φυσικά με την πολυτάλαντη ομάδα που δημιούργησαν, και να πω επίσης πως δεν είναι ζήτημα εμπλουτισμού του εκδοτικού καταλόγου, αυτό μπορεί να το κάνει ο οιοσδήποτε αρκεί να έχει χρήματα. Το ζήτημα – και αυτό συμβαίνει τώρα – είναι η εξ ολοκλήρου και σαρωτική αλλαγή ρότας του Κάκτου προς την προσέγγιση όλων των εκδοτικών θεματικών και άρα προς το άνοιγμά του σε κάθε αναγνώστη.
Ο Κάκτος είναι γνωστό ότι δεν λάμβανε καμία χρηματοδότηση ούτε καν από τους συγγραφείς του. Έχει αλλάξει αυτή η τακτική σήμερα;
Ο Κάκτος είναι εξ ολοκλήρου αυτοδημιούργητος, έτσι ξεκίνησε, έτσι συνεχίζει. Και ως εκ τούτου δεν «οφείλει» σε κανέναν. Η μοναδική του υποχρέωση είναι ο κυριολεκτικός σεβασμός του στο βιβλίο και στους αναγνώστες.
Πείτε μας δυο λόγια για το βιβλιοπωλείο του Κάκτου, του οποίου την ευθύνη έχετε εσείς. Τι βιβλία μπορεί να βρει κανείς εδώ, εκτός από αυτά των εκδόσεων Κάκτος;
Είμαστε πολλά χρόνια φίλοι με τον Γιάννη Λεβέντη. Το 2019 κλήθηκα να αναλάβω την αναμόρφωση του βιβλιοπωλείου. Ήταν μεγάλη τιμή για μένα, γιατί η πρόταση συνοδεύτηκε και από μια παραχώρηση πλήρους ελευθερίας διαχείρισης, που είναι σημαίνον ζήτημα για έναν επαγγελματία, να αναλαμβάνει εξ ολοκλήρου την ευθύνη αυτού που κάνει. Πήραμε με τον συνεργάτη μου Νίκο Παπαδάκο ένα βιβλιοπωλείο που μπήκα μέσα και νόμιζα πως μπήκα στον τάφο του Ιμάμη και υπό την ηθική και οικονομική στήριξη του Γιάννη και της Χριστίνας το μετατρέψαμε σε ένα σύγχρονο βιβλιοπωλείο όπου μπορεί κανείς να βρει τα βιβλία όλων των εκδόσεων, αλλά, το σημαντικότερο, όπου μπορεί κανείς να κουβεντιάσει, να ανταλλάξει απόψεις, να πιει τον καφέ του. Ξέρετε, εγώ αυτό που ήθελα πάντα ήταν έναν χώρο συνάντησης, το βιβλιοπωλείο να αναπνέει, να έχει ζωή. Δεν συμμερίζομαι κάτι παλαιομοδίτικες ιδέες περί «ιερού χώρου», περί σοβαροφάνειας, πως δηλαδή στο βιβλιοπωλείο πρέπει να είναι όλα κομ ιλ φο. Εμείς ακούμε τους αναγνώστες, ανταλλάζουμε ιδέες, τσακωνόμαστε, γελάμε, θα κάνουμε τα αστεία μας, θα μας πει ο άλλος τον πόνο του τον προσωπικό, είναι ζωή το βιβλιοπωλείο. Και η ζωή δεν είναι μόνο δωρικού ρυθμού.
Έχετε διανύσει μια πολύχρονη πορεία στον χώρο του βιβλίου, βλέπετε αλλαγές σήμερα σε σχέση με το παρελθόν; Τι βιβλία προτιμούν οι αναγνώστες; Υπήρχε μεγαλύτερη ζήτηση για βιβλία κατά την περίοδο της καραντίνας;
Φέτος «κλείνω» είκοσι τρία χρόνια στον χώρο του βιβλίου, δεν μπορώ να σας περιγράψω πόσο υπέροχη διαδρομή είναι όλο αυτό, αυτή η συναναστροφή με τους ανθρώπους που άλλωστε δίχως αυτούς δεν έχει κανένα νόημα όλη αυτή η περιπέτεια της ζωής στο βιβλιοπωλείο. Να σας, πω κυρία Καλογερόπουλου, δεν κάθομαι να κάνω συγκρίσεις τι έγινε τότε τι γίνεται τώρα, μου θυμίζει αυτό κάποιους συνταξιούχους που διηγούνται ιστορίες όπου πάντα το παρελθόν είναι πολύ καλύτερο από το σήμερα. Πάντα έχουν να θυμούνται ένα «τότε» και να κλαψουρίζουν που δεν υπάρχει πια σήμερα. Στέκομαι λοιπόν στο να είμαστε απόλυτα μοντέρνοι, που έγραφε κάποτε ο μικρός Αρθούρος. Τη μόνη αλλαγή λοιπόν που βλέπω, και δεν το λέω καθόλου μίζερα, είναι πως όλα αλλάζουν για να μένουν εντέλει ίδια. Οι αναγνώστες προτιμούν όλων των ειδών τα βιβλία, ανάλογα με τον αναγνώστη. Ό,τι πωλείτο τη δεκαετία του ’90 πωλείται και τώρα. Άλλαξαν μόνο τα οφ σετ, οι σελιδοποιήσεις, το μάρκετινγκ και οι άνθρωποι που διαχειρίζονται τα εκδοτικά πράγματα, ζητήματα ήσσονος σημασίας τελικά. Την περίοδο της καραντίνας υπήρξε μια θεαματική αύξηση των πωλήσεων των βιβλίων – πράγμα απολύτως λογικό – κλειστήκαμε όλοι μέσα. Το στοίχημα είναι να «κεφαλαιοποιήσουμε» ποιοτικά αυτούς τους ανθρώπους που εξαιτίας της καραντίνας μπήκαν για πρώτη φορά στο βιβλιοπωλείο ή αγόρασαν πρώτη φορά βιβλία μέσω των e-shops. Αυτό είναι το στοίχημα, να τους πείσουμε γιατί το βιβλίο είναι μια σπουδαία περιπέτεια και να τους ξαναφέρουμε στο βιβλίο και όταν δεν υπάρχει καραντίνα.
Είστε αισιόδοξος για το μέλλον του βιβλίου; Τι θα μπορούσε να βελτιωθεί, κατά τη γνώμη σας, και πώς θα μπορούσε το ελληνικό βιβλίο να έχει μια καλύτερη πορεία και στο εξωτερικό;
Γιατί να μην είμαι αισιόδοξος; Πότε σταμάτησε να υπάρχει βιβλίο; Υπήρχε και θα υπάρχει πάντα, ίσως στο μέλλον εξαιτίας της τεχνολογίας και με διαφορετικούς τρόπους, αλλά νικητής θα βγαίνει πάντα το πρωτόπλασμα, κυρία Καλογεροπούλου. Σαν χταπόδια να χτυπιούνται κάτω κάποιοι, το βιβλίο ως «σώμα» δεν θα πεθάνει ποτέ. Θα ήταν ευχής έργον να αναπτυχθεί η γνώση των ανθρώπων που εργάζονται στο βιβλίο, εννοώ να διαβάζουν και οι ίδιοι βιβλία, ιδιαιτέρως όσοι εμπλέκονται στην πώλησή του. Η πώληση του βιβλίου δεν έχει «δισκέτα» πατάς play και παίζει αυτό που έμαθες απόξω. Όσοι ισχυρίζονται το αντίθετο είναι άσχετοι και αγράμματοι. Το βιβλίο είναι μια απρόβλεπτη πώληση. Γιατί εκεί που παίζεις τη δισκέτα σου, ο άλλος θα σε διακόψει και θα σε ρωτήσει, ας πούμε, «μα αυτό που μου περιγράφετε δεν είναι όμοιο με την κοσμοθεώρηση του Σιοράν;» και άντε και απάντησε. Βέβαια μπορείς να απαντήσεις και ας μην ξέρεις τον Σιοράν και γιατί να τον ξέρεις; Αλλά αυτός ο ελιγμός προϋποθέτει μεγάλο ταλέντο, πολύ σκληρή εκπαίδευση και τεράστια πείρα. Νομίζω πως αν καταργήσουμε την επί σκοπού φλυαρία και λίγο τον ελληνοκεντρισμό στις θεματικές των βιβλίων – ιδιαιτέρως στα πραγματολογικά στοιχεία – η τύχη των βιβλίων θα είναι καλύτερη στο εξωτερικό.
Ποιοι είναι οι μελλοντικοί στόχοι του Κάκτου και του βιβλιοπωλείου του;
Υπάρχει ένα τεράστιο εκδοτικό πλάνο που, όπως σας είπα πριν, στοχεύει στα ανοίγματα σε κάθε είδους αναγνώστη. Ήδη σπουδαίοι πνευματικοί άνθρωποι έχουν επιλέξει τον Κάκτο για να εκδώσουν τα βιβλία τους. Νομίζω πως η εκδοτική αγορά θα εκπλαγεί ευχάριστα με το εκδοτικό πρόγραμμα του Κάκτου αλλά και με άλλου είδους πρωτοβουλίες στον χώρο του Πολιτισμού και των Τεχνών. Στόχος μας στο βιβλιοπωλείο είναι να μεγαλώσουμε. Να μεγαλώσουμε για να μπορούμε να φιλοξενούμε ακόμα περισσότερο κόσμο και για να μπορούμε να φιλοξενούμε ακόμα περισσότερα βιβλία.
Σας ευχαριστώ θερμά και εύχομαι καλή επιτυχία στο έργο σας.
Και εγώ σας ευχαριστώ, κυρία Καλογεροπούλου.
BookSitting 