Η Αλεξία Καλογεροπούλου γράφει για το βιβλίο «Μην πεις τίποτα του Φώντα» της Μπετίνας Ντάβου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επίμετρο.
Από την Αλεξία Καλογεροπούλου
alexia.kalogeropoulou@gmail.com
Μπετίνα Ντάβου, «Μην πεις τίποτα του Φώντα», εκδόσεις Επίμετρο, 2020.
Η Μπετίνα Ντάβου, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, είναι γνωστή όχι μόνο για το πολύχρονο διδακτικό και ερευνητικό έργο της αλλά και για το συγγραφικό, το οποίο ως τώρα αφορούσε σχεδόν αποκλειστικά την επιστήμη της. Τον τελευταίο χρόνο όμως εμπλουτίστηκε και με πιο «προσωπικές» γραφές, όπως τα «Μικρά Ψυχολογικά» που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Παπαζήση τον Μάιο του 2020, ένα υπέροχο βιβλίο που αποτυπώνει τη ματιά και τις σκέψεις της συγγραφέως στα μικρά και μεγάλα ζητήματα της ζωής. Αλλά και το ακόμα πιο πρόσφατο, «Μην πεις τίποτα του Φώντα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επίμετρο. Ο τίτλος και μόνο και το εξώφυλλο της ζωγράφου Λίλας Παπούλα, αιχμαλώτισαν την προσοχή μου πριν καν αρχίσω την ανάγνωση.
Το «Μην πεις τίποτα του Φώντα» είναι το πρώτο πεζογράφημα της Μπετίνας Ντάβου. Πρόκειται για μια αληθινή ιστορία για ιστορίες που δεν ειπώθηκαν, γιατί κανείς δεν άντεχε να τις ξανασκεφτεί και κανείς δεν βρέθηκε που ν’ αντέχει να τις ακούσει, όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο. Ένα βιβλίο που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, που άσκησαν τεράστια επιρροή στη ζωή πολλών Ελλήνων, και άφησαν τραύματα ανοιχτά, καθοριστικής σημασίας για τη μοίρα, τη ζωή, τις αντιστάσεις, τις επιλογές, τις «αλήθειες» μας, τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο, αυτό που είμαστε κι αυτό που θα γινόμασταν, αν τα πράγματα ήταν αλλιώς.
Το βιβλίο χωρίζεται σε οκτώ κεφάλαια, καλογραμμένα, με ροή, τόλμη, ειλικρίνεια και διαύγεια σκέψης. Το νήμα της αφήγησης αρχίζει να εκτυλίσσεται με τις συνθήκες που τυχαία (ή ίσως όχι και τόσο τυχαία) διαμορφώθηκαν με τέτοιο τρόπο, ώστε να οδηγήσουν στη συγγραφή του βιβλίου. Αμέσως μετά η συγγραφέας μάς εισαγάγει στην ιστορία της πατρικής οικογένειας της ηρωίδας, τις αφηγήσεις και τις μυθιστορίες που συνδέονται άρρηκτα με τον εμφύλιο και τα δεινά του. Αν και η περίοδος του εμφυλίου έχει εμπνεύσει πολλούς συγγραφείς, οι περισσότεροι πραγματεύονται το θέμα ιδωμένο κάτω από ένα συγκεκριμένο πρίσμα, με μια προκατάληψη απέναντι στη μία ή στην άλλη πλευρά. Όχι όμως και η Μπετίνα Ντάβου στο «Μην πεις τίποτα του Φώντα», όπου κατορθώνει να διατηρήσει μια αξιοσημείωτη ισορροπία, δείχνοντας ότι οι απώλειες και τα ανεπανόρθωτα τραύματα ήταν αμφίπλευρα.
Πώς αλλιώς θα μπορούσε άλλωστε όταν, στην ιστορία που αφηγείται, ο ένας παππούς της ηρωίδας, ο εκ μητρός, δολοφονήθηκε από τους μεν και ο άλλος, ο εκ πατρός, από τους δε. Δυο πλευρές του ίδιου νομίσματος, δυο τραγικά περιστατικά από εκείνα που έβριθε η εποχή του εμφυλίου, αφήνοντας πίσω πληγωμένες ψυχές, τραύματα ανεπούλωτα και μίσος, που οι γονείς της κατάφεραν να σβήσουν με την ένωσή τους. Η ένωσή τους όμως δεν ήταν αρκετή για να επουλώσει το τραύμα της μητέρας της ηρωίδας που σε μικρή ηλικία είδε τον πατέρα της να την αποχαιρετά πάνω σε μια βάρκα, λίγο πριν τον θάνατό του, κι ύστερα το άψυχο σώμα του που βρέθηκε στη θάλασσα. Αυτές οι εμπειρίες, ασήκωτες για ένα παιδί, ανεξίτηλα χαραγμένες για πάντα, διατάραξαν την ψυχική υγεία της μητέρας, με όλες τις συνέπειες που είχε αυτό για τη ζωή της ηρωίδας-κόρης αλλά και των άλλων μελών της πατρικής οικογένειας.
Καθώς ξεδιπλώνεται το κουβάρι της αφήγησης μαθαίνουμε πώς είναι να μεγαλώνει ένα παιδί σε μια μητρική αγκαλιά ασταθή και απρόβλεπτη, βυθισμένη στις σκιές των παιδικών τραυμάτων. Οι μνήμες διαπλέκονται, οι ιστορίες αλλάζουν από στόμα σε στόμα, μεταβάλλονται, συμπληρώνονται από φαντασιακά στοιχεία. Η συγγραφέας αναφέρεται σε ηχηρές σιωπές, οικογενειακά μυστικά, μισόλογα και οδυνηρές αναμνήσεις, για όσα δεν ειπώθηκαν για πολύ καιρό, γιατί κανείς δεν μπόρεσε να μιλήσει γι’ αυτά κι ούτε άντεχε να τα ακούσει. «[…] χρειάζεσαι τις λέξεις. Και ανθρώπους που μπορούν να αντέξουν τον πόνο που έχουν οι λέξεις, όταν με αυτές ξύνεις τραύματα. Χρειάζεσαι και κάποια στηρίγματα για να επιβιώσεις, έως ότου βρεις τις λέξεις και τους ανθρώπους», γράφει (σ. 186). Για την ηρωίδα, στήριγμα ήταν ο πατέρας της, η θεία της, ο αδερφός της, κάποιοι καλοί φίλοι και η αγαπημένη της «Γιαγιά». Στη δική της αγκαλιά προσέτρεχε όταν την αναστάτωναν τα γεγονότα της ζωής, το δικό της άγγιγμα είχε για απάγκιο, τα χέρια της, τραχιά από τις εργασίες αλλά γεμάτα τρυφερότητα.
Γενναιόδωρη και γενναιόψυχη η ηρωίδα, βλέπει πέρα από τις τραυματικές εμπειρίες, ατενίζει τον κόσμο με κατανόηση, αναπλαισιώνει την εμπειρία, βρίσκει νέο νόημα, ζωογόνο, που περνάει από τον δρόμο της αυτογνωσίας και της ευγνωμοσύνης: «Και μπορείς τότε, αντί να οικτίρεις τον εαυτό σου για όσα έχασες, να είσαι ευγνώμων για όσα κέρδισες. Ευγνώμων προς τους γονείς σου, για τα τραύματα που άθελά τους σου μετέδωσαν» (σ. 186). Και κλείνει την ιστορία της εκφράζοντας τη χαρά και την ανακούφισή της που η μητέρα, ως γιαγιά, ασφαλής και διαποτισμένη από την αγάπη από και προς τα εγγόνια της, μπόρεσε να είναι για εκείνα όσα ως μητέρα δεν υπήρξε ποτέ για τα παιδιά της.
Οι περιγραφές της Μπετίνας Ντάβου, σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, είναι συγκλονιστικές. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί, λιτή και ουσιώδης. Δεν καταφεύγει σε επιτηδεύσεις και εντυπωσιασμούς, δεν το έχει ανάγκη εξάλλου, κι ακόμη κι όταν αναφέρεται σε ορολογίες που αφορούν την επιστήμη της, φροντίζει διακριτικά να τις επεξηγεί.
Ένα βιβλίο για τη σημασία της εύρεσης των κατάλληλων λέξεων για να ειπωθούν όσα πρέπει να ακουστούν, ώστε να ελευθερωθεί η σκέψη και η ψυχή από το βάρος κρυμμένων μυστικών, για τις σχέσεις μας με τους άλλους και με τον εαυτό μας, για το θάρρος και το πείσμα να αγωνίζεσαι για να ζήσεις όπως επιθυμείς παρά τις αντιξοότητες.
Μια συγκινητική ιστορία ενηλικίωσης που αποδεικνύει και αναδεικνύει το λογοτεχνικό ταλέντο της Μπετίνας Ντάβου και θα επιστρέφει στη σκέψη σας πολύ καιρό μετά την ανάγνωσή της.
BookSitting 