Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού | Λευκάδιος Χερν: Μια «διαθήκη» στους ανθρώπους  για το θαύμα της Πολιτισμικής Διαφορετικότητας

Λευκάδιος Χερν: Μια «διαθήκη» στους ανθρώπους  για το θαύμα της Πολιτισμικής Διαφορετικότητας

Γράφει η Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού*

Επιλέγω να μιλήσω για τον Λευκάδιο Χερν σήμερα 21 Μαΐου, Παγκόσμια Ημέρα για την Πολιτισμική Διαφορετικότητα, όπως την καθιέρωσε η UNESCO, από τον Νοέμβριο του 2001. Ο Λευκάδιος Χερν (1850-1904), ο μεγάλος Ελληνοϊρλανδός συγγραφέας και Εθνικός Συγγραφέας των Ιαπώνων, που γεννήθηκε στη Λευκάδα (από πατέρα Ιρλανδό και μητέρα Κυθηριώτισσα, τη Ρόζα Κασιμάτη),  πέθανε στην Ιαπωνία, αφού πλάνης ανά τον κόσμο επιζητούσε να ανακαλύψει την αλήθεια των άλλων-εξωευρωπαϊκών κυρίως- πολιτισμών, των ανέγγιχτων από τον χρόνο και την τεχνολογία της Δύσης: εκεί όπου μπορεί να συναντηθεί κάποιος όχι μόνο με τη γνησιότητα και την αθωότητα των ανθρώπων αλλά και με αξίες που αναδεικνύουν την  ομορφιά της ανθρώπινης φύσης.

Όλη η ερευνητική και λογοτεχνική διαδρομή του Λευκάδιου Χερν είναι η εφαρμογή μιας συστηματικής «μεθόδου ανάγνωσης» του Διαφορετικού Άλλου, η ερμηνεία και η υπεράσπιση του διαφορετικά όμορφου και αγαθού. Η προσέγγιση του ιαπωνικού πολιτισμού την περίοδο Μεϊτζί (1867-1912), με τη ματιά του προικισμένου ξένου στην άγνωστή του χώρα, όταν αρχίζει η μεταρρυθμιστική προσπάθεια για εκδυτικισμό της, αναφαίνεται σήμερα ως μια ιδεώδης «εμμονή» διείσδυσης στο νόημα και στην ουσία του διαφορετικού Άλλου, που ωστόσο επικυρώνει τη θαυμαστή ποικιλότητα της ανθρωποσύνης.

Πριν βρεθεί στην Ιαπωνία (1890), η δεκάχρονη παραμονή του στη Νέα Ορλεάνη των ΗΠΑ, θα τον κερδίσει με την πολυχρωμία και την ιδιαιτερότητα του εξωτισμού της, που συγκροτεί -ως κρεολικό πανόραμα- η  έντονη δημογραφική παρουσία των Αφροαμερικανών. Οι τάσεις φυγής του συγγραφέα και η υπεράσπιση των ταπεινών και ανερμάτιστων, οπλίζουν τις ψυχικές και συναισθηματικές του δυνάμεις σε συνδυασμό με την ερευνητική του ιδιοφυΐα ώστε να αναπαραστήσει τον κρεολικό πολιτισμό και τη δυναμική της πολυπολιτισμικότητας. Με το τραυματικό βίωμα του κατατρεγμένου και ανέστιου στήνει «ευήκοον ους» σε κάθε ανερμάτιστη ατομικότητα ή στις περιθωριακές συλλογικότητες της ιστορίας και της εποχής του-των τόπων που ανασκάπτει με την ευαίσθητη-σχεδόν σπαρακτική- γραφίδα του. Υφαίνει τις ρίζες του πολιτισμού τους, τις απαρχές, τις φυλές, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τις παραδόσεις, τις εκφράσεις της καθημερινής τους ζωής, τα παραμύθια, τα ξόρκια και τη μαγεία, την τοπική τους κουζίνα. Τότε θα γράψει τα βιβλία: Gombo zhèbes: Μικρό λεξικό κρεολικών παροιμιών (1885). Η Κρεολική Κουζίνα (1885), συλλογή συνταγών μαγειρικής  που συγκέντρωσε από προφορικές μαρτυρίες σεφ της περιοχής και Κρεολών νοικοκυρών, και που συνέβαλαν να γίνει η Νέα Ορλεάνη διάσημη για την κουζίνα της, Τσίτα: Μια Ανάμνηση του Χαμένου Νησιού (1889), νουβέλα βασισμένη στον τυφώνα του 1856.

Και τέλος, θα πραγματώσει, σε μια τολμηρή του αντισυμβατική χειρονομία- για την οποία θα διωχθεί από την εφημερίδα Enquirer που εργαζόταν και θα βρεθεί ξανά άνεργος και ανέστιος- έναν γάμο με μια Aφροαμερικάνα μαγείρισσα, πρώην δούλα, την Alethea Foley, που σε μια κουζίνα ξενώνα, την ώρα που μαγείρευε, άπλωνε  στα λαίμαργα μάτια του εικόνες των εξωτικών της εμπειριών.

Αργότερα, το 1887, η δημοσιογραφική του αποστολή στις Γαλλικές Δυτικές Ινδίες και στη Μαρτινίκα θα τον αιχμαλωτίσει ψυχικά-όπως τον Γκωγκέν- και θα δώσει τα βιβλία: Δυο χρόνια στις Γαλλικές Δυτικές Ινδίες και το μυθιστόρημα Γιούμα-Η ιστορία ενός σκλάβου στις Δυτικές Ινδίες. Θα γράψει με συγκίνηση για τη φύση και την επίδρασή της πάνω του, σε επιστολή του από το Grand Anse της Μαρτινίκας:  «Είναι τόσο όμορφη, που την αγαπάς όλο και περισσότερο καθημερινά, – σταδιακά παύεις να επιθυμείς να κάνεις κάτι αντίθετο με τους τοπικούς νόμους και τα έθιμά της. Σιγά-σιγά, αρχίζεις να χάνεις όλη την αγάπη για τη μεγάλη Βόρεια τροφό,  που σου δίδαξε να σκέφτεσαι, να εργάζεσαι, να φιλοδοξείς. Στη συνέχεια, μετά από λίγο, αυτή η γυμνή, ζεστή, άγρια, ερωτική Νότια Φύση καταφέρνει να σε πείσει ότι η εργασία και η προσπάθεια και ο σκοπός είναι ανόητα πράγματα – ότι η ζωή είναι πολύ γλυκιά χωρίς αυτά – και στην πραγματικότητα βρίσκεσαι έτοιμος να ομολογήσεις ότι οι φιλοδοξίες και η έμπνευση που γεννήθηκαν από τον αγώνα για τη ζωή στο Βορρά είναι όλα μια τρέλα…» Και για τους ανθρώπους (Σκιαγραφώντας τη Μαρτινίκα): «Ένας λαός φανταστικός, υπέροχος, βγαλμένος από τις Χίλιες και μια νύχτες. Ένας λαός με πολλά χρώματα αλλά και με το κίτρινο χρώμα κυρίαρχο παντού. Το κίτρινο μεταξύ όλων των αποχρώσεων αποδίδει τις πολλαπλές επιμιξίες: της μυλάτρ, της καπρές, της γκριφ, της καρτερόνε, της μιγάδας, της σαμπίν, προσφέροντας την ιδέα του πιο όμορφου καφετί χρώματος στον κόσμο. Βρισκόμαστε ανάμεσα σ’ένα λαό από μιγάδες, την πιο αρμονική φυλή μιγάδων της Καραϊβικής…»

Στην Ιαπωνία, την καταληκτική του πατρίδα, όπου θα ζήσει τα τελευταία 14 χρόνια της ζωής του (1890-1904), θα δοθεί με την ευγένεια και την ενσυναισθητική γνησιότητα αναγνώρισης και κατανόησης και του απότοκου σεβασμού στην πολιτισμική διαφορετικότητα. Το πιο σημαντικό μέρος του έργου του είναι βγαλμένο μέσα από την «ψυχή» αυτής της χώρας και την «ιδιόλεκτο» της κουλτούρας της, λαογραφία και κοινωνιολογία και ανθρωπολογία ενός πολιτισμού που ο προικισμένος συγγραφέας τον ακινητοποιεί τη στιγμή που ετοιμάζεται να πραγματώσει το εξελικτικό του άλμα προς την εκβιομηχάνιση και την τεχνολογική του ανάπτυξη.

Εκτός από τα βιβλία του, οι επιστολές του Λευκάδιου Χερν αναδίνουν το άρωμα της διαπολιτισμικής ανθρωπιάς του, το σημείο που τέμνονται οι διαφορετικότητες για να οικοδομήσουν την αρχετυπική εικόνα του ενός και αδιαφοροποίητου ανθρώπου, μέσα στη σοφία, λαϊκή και καλλιεργημένη, των θαυμαστών πολιτισμών του. Σαν μια ιδιόχειρη διαθήκη μοιάζουν τα λόγια και οι πράξεις του μεγάλου συγγραφέα, που τόσες διαφορετικές πατρίδες σήμερα τον διεκδικούν- διαθήκη που μας εμπιστεύεται την πεμπτουσία μιας καθολικής, οικουμενικής ανθρωπιάς-ένα  μήνυμα ουσίας  για τη μέρα που γιορτάζουμε-τόσο χλιαρά, ίσως και υποκριτικά- την αξία της Πολιτισμικής Διαφορετικότητας…

* Η  Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού γεννήθηκε στη Λευκάδα. Σπούδασε με υποτροφία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Ως υπότροφος του Ι.Κ.Υ. εκπόνησε διδακτορική διατριβή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έλαβε τον τίτλο του διδάκτορα (1993) με βαθμό «άριστα». Από το «Ανοικτό Πανεπιστήμιο» έλαβε τίτλο μεταπτυχιακής ειδίκευσης (1993),  στην Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση.

Ως φιλόλογος και Σχ. Σύμβουλος Φιλολόγων Λευκάδας (2003-2014) έχει αναπτύξει έντονη και πολυεπίπεδη εκπαιδευτική, επιστημονική και ερευνητική δραστηριότητα. Έχει λάβει μέρος σε πανελλήνια και διεθνή συνέδρια. Έχει εκδώσει πολλά βιβλία φιλολογικού, λογοτεχνικού, παιδαγωγικού και λαογραφικού περιεχομένου. Μελέτες, άρθρα και βιβλιοκρισίες της έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικά, πρακτικά συνεδρίων,  επετηρίδες και  στον τύπο. Για το ποιητικό της έργο έχει αποσπάσει βραβεία και επαίνους.

Είναι μέλος διαφόρων επιστημονικών εταιρειών και φορέων (Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων,  Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, Ελληνικής Παιδαγωγικής Εταιρείας, του Κύκλου Ποιητών κ.ά.)

Είναι Πρόεδρος του Συνδέσμου Φιλολόγων Λευκάδας.