Tο BookSitting διάβασε το βιβλίο «μποστάνι Δημοκρατίας» του Αντώνη Χαριστού (εκδόσεις Γράφημα) και γράφει την άποψή του.
Αντώνης Ε. Χαριστός, μποστάνι Δημοκρατίας, εκδόσεις Γράφημα, 2020.
Γράφει η Αλεξία Καλογεροπούλου
alexia.kalogeropoulou@gmail.com
Το «μποστάνι Δημοκρατίας» είναι το πέμπτο βιβλίο του Αντώνη Χαριστού. Πρόκειται για μια νουβέλα 198 σελίδων, που περιστρέφεται γύρω από τους ανθρώπους και τις μεταξύ τους σχέσεις, όπως αυτές διαμορφώνονται από το κοινωνικό πλαίσιο, την κυρίαρχη ιδεολογία και την εκάστοτε εξουσία.
Βρισκόμαστε στο μακρινό 1981. Λίγο πριν την κρίσιμη εκλογική αναμέτρηση του Οκτώβρη, τρεις νέοι από τη Θεσσαλονίκη, ο Αντώνης, μουσικός με σπουδές στη Βιέννη και στη Ρώμη, ο Πέτρος, αρχιτέκτων- μηχανικός, σπουδασμένος στο Παρίσι, και ο φιλόλογος Χάρης ταξιδεύουν με προορισμό τη Σαμοθράκη, το καταπράσινο νησί του θρακικού πελάγους, μ’ έναν κρυφό σκοπό: να διασπείρουν, κατά την τριήμερη παραμονή τους στο νησί, το σύνθημα της «αλλαγής» που την εποχή εκείνη δέσποζε σχεδόν σε όλη την ελληνική επικράτεια, η οποία στην πλειοψηφία της φαινόταν ότι επιθυμούσε διακαώς να γυρίσει σελίδα στο συντηρητικό παρελθόν και στα απομεινάρια που άφησε πίσω της η ζοφερή περίοδος της δικτατορίας.
Τρεις δημεγέρτες, τρεις «πολιτικοί αγκιτάτορες», όπως τους ονομάζει ο Αντώνης Χαριστός, τρία νέα στελέχη βάσης του «Δημοκρατικού και Προοδευτικού κόμματος» στέλνονται με εντολή του κόμματος στη Σαμοθράκη, που έμοιαζε ανέγγιχτη από το σύνθημα της «αλλαγής», για να αγωνιστούν με όποιο τίμημα, προκειμένου να φέρουν την αποστολή τους εις πέρας και να κερδίσουν τη μάχη με το αντίπαλο «Εθνικό κόμμα». Στόχος τους δεν είναι άλλος από το να μπολιάσουν το εκλογικό σώμα του νησιού, όπως μπολιάζει κανείς ένα μποστάνι, με τις καινοτόμες πολιτικές και τα δημοκρατικά ιδεώδη που ευαγγελιζόταν το κόμμα τους.
Ήδη από την άφιξή τους στο λιμάνι της Καμαριώτισσας, που τόσο γλαφυρά περιγράφει ο συγγραφέας, ήρθαν αντιμέτωποι με μια βαθιά συντηρητική κοινωνία που όχι μόνο δεν ήταν έτοιμη για την «αλλαγή» πολιτικού σκηνικού, αλλά δεν είχε προβεί ούτε στις απαραίτητες αλλαγές που είχαν συντελεστεί στην υπόλοιπη χώρα κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης, συμπεριλαμβανομένης της «αποκαθήλωσης» των κάδρων που απεικόνιζαν τον δικτάτορα στα γραφεία των δημοσίων υπηρεσιών.
Σε αυτή την κλειστή κοινωνία όπου τα κατάλοιπα της επταετίας παρέμεναν ακόμα ζωντανά, οι τρεις απεσταλμένοι του κόμματος συναντούν την αντίσταση των κατοίκων σε οποιαδήποτε μεταβολή θα μπορούσε, δυνητικά, να διαταράξει την καθόλου ζηλευτή μακαριότητα της καθημερινότητάς τους. Οι μέρες και οι ώρες των κατοίκων του νησιού μοιράζονταν μεταξύ καφενείου, πρέφας, καθορισμένης εργασίας και παρακολούθησης του βίου των άλλων. Ένα τρόπος ζωής που τους μετέτρεπε σε αδρανείς, αδιάφορες και άβουλες μάζες που άγονταν και φέρονταν από την εκάστοτε εξουσία, που στην περίπτωση της Σαμοθράκης παρέμενε αμετάβλητη επί δεκαετίες.
Ως κυρίαρχα στοιχεία των αρχών του νησιού αναδεικνύονται η οικογενειοκρατία, το κοντόφθαλμο συμφέρον, η απατεωνιά, η κουτοπονηριά, η εξουσιομανία, η καχυποψία, οι κάθε λογής κλίκες, τα κυκλώματα, το ατομικό όφελος που υπερτερεί του συλλογικού, η σιωπή και τα κλειστά στόματα μπροστά στα κακώς κείμενα, ό,τι δηλαδή συνέθετε για πολλά χρόνια το σκηνικό της πολιτικής και κοινωνικής ζωής στον ελλαδικό χώρο, όχι μόνο πριν τη μεταπολίτευση αλλά και τα χρόνια που ακολούθησαν μετά από αυτήν, και ίσως, σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον, εξακολουθεί να το συνθέτει.
Οι τρεις αγκιτάτορες διαπιστώνουν τις αδυναμίες της τοπικής κοινωνίας αλλά παρά τις αποτρεπτικές συνθήκες επιδιώκουν να φέρουν εις πέρας την ιδιότυπη αποστολή τους με επιτυχία, μπλέκοντας σε κωμικοτραγικές περιπέτειες, που κάποιες φορές αγγίζουν τα όρια της φάρσας. Το κόμμα χρησιμοποιεί τους τρεις νέους για την επίτευξη των στόχων του, όπως θα χρησιμοποιούσε ο στρατός του στρατιώτες της πρώτης γραμμής, ως αναλώσιμους, ρομαντικούς σκαπανείς, που ρίχνονται στον αγώνα για να επωφεληθούν οι ανήκοντες στα ανώτερα κλιμάκια και να απολαύσουν τις χαρές της νίκης. Έτσι, όταν ένας εκ των τριών αγκιτατόρων βρίσκει τον θάνατο από το χέρι κάποιου πολιτικού αντιπάλου, κανείς από το κόμμα δεν φαίνεται να το φέρει βαρέως ή να απολογείται γι’ αυτό.
Ο Αντώνης Χαριστός στο «μποστάνι Δημοκρατίας» θίγει θέματα ιδιαιτέρως σημαντικά, όπως η ελευθερία, η ατομική και η συλλογική ευθύνη, η υποκρισία, η πραγματικότητα που συνθλίβει τους ονειροπόλους και τους καινοτόμους, η ψυχολογία του πλήθους που μετατρέπει τα πλήθη σε ανοήμονες εύπλαστες μάζες στα χέρια των εκάστοτε επιτηδείων και η εξουσία που διαψεύδει τα ιδεώδη και διαφθείρει τους ιδεολόγους.
Αν και ο συγγραφέας δεν ζούσε το 1981, περιγράφει με αξιοθαύμαστη ευκρίνεια πρόσωπα και καταστάσεις που φέρνουν στον νου σκηνές από την ταινία του Θόδωρου Μαραγκού «Μάθε παιδί μου γράμματα» (1981). Με τη γραφή του ασκεί έμμεση αλλά καίρια κοινωνική κριτική σε μια περίοδο που έχει μεν παρέλθει ανεπιστρεπτί, για τον προσεκτικό αναγνώστη όμως, έχει προεκτάσεις και στο σήμερα.
Η γλώσσα που μεταχειρίζεται ο Αντώνης Χαριστός έχει ιδιόμορφα χαρακτηριστικά που διανθίζουν τη σύγχρονη καθομιλουμένη γλώσσα με παλαιότερους τύπους της. Οι περιγραφές των τοπίων είναι λεπτομερείς χωρίς να κουράζουν. Οι διάλογοι είναι ζωντανοί και άλλοτε αναδεικνύουν το λεπτό χιούμορ του συγγραφέα, που είναι διάσπαρτο σε όλη την έκταση της νουβέλας, και άλλοτε αντανακλούν τον προβληματισμό των συνομιλούντων για την κοινωνία και τη ζωή.
Η ματιά του συγγραφέα στην ανθρώπινη ψυχή είναι διεισδυτική και οι χαρακτήρες του αληθοφανείς. Ιδιαίτερη έμφαση δίνει στον καταπιεσμένο έρωτα και στον έρωτα που ελευθερώνει και κομίζει εν τέλει το ελπιδοφόρο μήνυμα για την πολυπόθητη αλλαγή, της οποίας φορείς, στο «μποστάνι Δημοκρατίας», αναδεικνύονται η νεότητα, ο έρωτας και η τέχνη. Ίσως τελικά η όποια αλλαγή πρέπει να ξεκινήσει από τον έναν, εντός μας, που θα στραφεί στον άλλον για να τον συναντήσει.
BookSitting 